કર્યો’ –એમ નથી, મોક્ષનો માર્ગ દ્વૈતરૂપ નથી પણ એક જ પ્રકારનો છે. ભગવાન જેવા જ પોતાના આત્માની
ઓળખાણ કરીને અને શુદ્ધોપયોગ પ્રગટ કરીને કર્મનો ક્ષય અને મુક્તિ થાય છે. બધાય જીવોને માટે આ એક જ
ઉપાય કર્મક્ષયનો છે; આ સિવાય બીજો કોઈ માર્ગ તીર્થંકરોએ જાણ્યો નથી, કર્યો નથી, કહ્યો નથી અને છે જ નહિ.
તેમાં જ સ્થિર થઈને–આ એક જ પ્રકારથી–સર્વે તીર્થંકરોએ કર્મનો ક્ષય કર્યો છે. ‘એક જ ઉપાય છે’ એમાં જ
અનેકાંત આવી જાય છે. સ્વાશ્રય તે જ ઉપાય છે ને પરાશ્રય તે ઉપાય નથી–એવો અનેકાંત છે; નિશ્ચય તે જ
ઉપાય છે ને વ્યવહાર તે ઉપાય નથી–એવો અનેકાંત છે; શુદ્ધ ઉપયોગ તે જ ઉપાય છે ને શુભ–અશુભ ઉપયોગ તે
ઉપાય નથી–એવો અનેકાંત છે. પરંતુ ‘નિશ્ચય તે મુક્તિનો ઉપાય છે ને વ્યવહાર પણ મુક્તિનો ઉપાય છે,
સ્વાશ્રય પણ ઉપાય છે ને પરાશ્રય પણ ઉપાય છે, શુદ્ધ ઉપયોગ ઉપાય છે ને અશુદ્ધોપયોગ પણ ઉપાય છે’ –
આમ માનવું તે એકાંત છે–મિથ્યાત્વ છે. એક પ્રકાર છે, ને બીજો કોઈ પ્રકાર નથી એ જ અનેકાંત સ્વરૂપ છે.
નિશ્ચયરત્નત્રયથી ધર્મ થાય ને વ્યવહાર રત્નત્રયથી પણ ધર્મ ન થાય એવી માન્યતામાં નિશ્ચય–વ્યવહારની
એકત્વબુદ્ધિ છે તે એકાંત છે. આત્મસ્વભાવથી ધર્મ થાય ને રાગથી પણ ધર્મ થાય એવી માન્યતામાં આત્મા અને
રાગની એકત્વબુદ્ધિ છે, તે એકાંત છે. નિમિત્તોના આશ્રયે ધર્મ થાય એમ માને તેને સ્વ–પરમાં એકત્વબુદ્ધિરૂપ
એકાંતવાદ છે. પોતાના સ્વભાવમાં પુણ્ય–પાપની નાસ્તિ છે. જો પુણ્ય–પાપક્રિયાની પોતાના સ્વરૂપમાં નાસ્તિ ન
માને તો મિથ્યાત્વ છે. જે પુણ્ય–પાપથી આત્માને લાભ માને તેણે વિકારને અને આત્માને એક માન્યા છે. તેને
અરિહંત જેવા પોતાના આત્માની શ્રદ્ધા નથી, તે અરિહંતોના માર્ગે ચાલનારો નથી.
(શ્રદ્ધા, જ્ઞાન) કરે ત્યારે જ સમ્યગ્દર્શન થાય છે. સમ્યગ્દર્શન થયા પછી પૂર્ણ વીતરાગચારિત્ર થયા પહેલાંં જે
શુભરાગ હોય છે તે પણ ચારિત્ર–ધર્મનું કારણ નથી. સ્વભાવ આશ્રિત શુદ્ધ ઉપયોગ તે જ ચારિત્રધર્મ છે. આ જ
એક પ્રકારે અનંત તીર્થંકર ભગવંતોએ કર્મોનો ક્ષય કર્યો છે. સ્વભાવની શ્રદ્ધા–જ્ઞાન ને સ્થિરતા એ એક જ પ્રકાર
મોક્ષમાર્ગનો છે. એ પ્રકારથી તીર્થંકરોએ સર્વ કર્મનો ક્ષય કરીને શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપ પોતે અનુભવ્યું છે. એવા
તીર્થંકરો સર્વજ્ઞ અને વીતરાગ હોવાથી પરમઆપ્ત છે, જગતના જીવોને આત્મહિતના ઉપદેષ્ટા છે. તીર્થંકરોન
ઉપદેશ પરમવિશ્વાસ યોગ્ય છે. તીર્થંકરોએ શું ઉપદેશ કર્યો?
ભગવાને કહ્યું નથી. ભગવાનનો ઉપદેશ ભવિષ્યકાળના જીવોને માટે પણ એક જ પ્રકારનો છે. ધર્મનો બીજો
રસ્તો છે જ નહિ. આત્માની શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–રમણતા તે એક જ ત્રણકાળ ત્રણલોકના મુમુક્ષુજીવોને માટે મોક્ષનો
ઉપાય છે.
ઉપદેશ્યો છે તેમ જ ભવિષ્યકાળના મુમુક્ષુઓને માટે પણ તે એક ઉપાય જ સ્થાપ્યો છે.