સમીપતામાં પણ પોતાના સ્વરૂપથી જ જાણે છે.”
સમાનપણે પોતાના સ્વરૂપથી જાણનાર છે. અને તે જ પ્રમાણે નજીકના એટલે પોતાની અવસ્થામાં થતાં દયા–
હિંસાદિ પરિણામને કે દૂરના એટલે બીજા જીવમાં થતા દયા–હિંસાદિ પરિણામને પણ આત્મા પોતાના સ્વરૂપથી
જાણનાર છે, નજીકના રાગાદિને કે દૂરના રાગાદિને જાણવામાં કાંઈ ફેર પડતો નથી.
નજીકના કે દૂરના રાગાદિને પોતાના સ્વરૂપથી જ પ્રકાશે છે. દૂરના રાગાદિને જાણતાં કે નજીકના રાગાદિને
જાણતાં કાંઈ જ્ઞાનમાં ફેર પડતો નથી.
તેમ જ દીવાની પાસે સોનાના લાટા પડ્યા હોય કે કોલસાનો ભૂક્કો પડ્યો હોય–તે બંનેને દીવો પોતાથી પ્રકાશે
છે, સોનાને પ્રકાશતાં કાંઈ દીવાનો પ્રકાશ વધી જતો નથી, ને કોલસાને પ્રકાશતાં કાંઈ ઘટી જતો નથી, દીવો
પોતાના પ્રકાશક સ્વભાવથી જ બધાને પ્રકાશે છે, પરને લીધે પ્રકાશતો નથી. દીવાની નજીકમાં કોઈ પાપાદિ
કરતો હોય કે દૂર કરતો હોય પણ દીવો તો બંનેનો પ્રકાશક છે.
પોતામાં રાગ થાય કે બીજામાં રાગ થાય તે બંનેનો પોતાના સ્વરૂપથી જ પ્રકાશક છે. પર્યાયમાં પુરુષાર્થની
નબળાઈથી રાગ થાય છે–એ વાત અહીં ગૌણ છે. પર્યાયની નબળાઈ ગૌણ થતાં ને ત્રિકાળી જ્ઞાનસ્વભાવની
અધિકતા થતાં જ્ઞાન તો દૂરના કે નજીકના રાગાદિનું પ્રકાશક જ છે. રાગને જાણે છે–એમ કહેવું તે પણ વ્યવહાર
છે. જ્ઞાન પોતાને જાણે છે તે નિશ્ચય છે. પોતાની અવસ્થામાં થતા રાગાદિભાવો તે નજીકના છે અને બીજા
જીવની અવસ્થામાં થતા રાગાદિભાવો તે દૂરના છે. તે બંનેને આત્મા પોતાના જ્ઞાનથી વ્યવહારે જાણે છે.
કાપવાના હિંસાદિ ભાવો–તેને આત્મા પોતાથી જાણે છે. બંનેને જાણતાં જ્ઞાનમાં કાંઈ ફેર પડતો નથી. તેમ
નજીકના શરીરની ક્રિયા કે દૂરના શરીરની ક્રિયા તેને આત્મા પોતાના સ્વભાવથી પ્રકાશી રહ્યો છે. આવા નિત્ય
પ્રકાશક સ્વભાવનો ભરોસો થતાં, નજીકના કે દૂરનાં રાગાદિને જાણતાં આત્મામાં કાંઈ નુકશાન થતું નથી, ને
આવા પ્રકાશક સ્વભાવનો ભરોસો ટળ્યે આત્મામાં કાંઈ ધર્મ રહેતો નથી.
નજીક થાય કે દૂર થાય તેને પોતાના સ્વભાવથી જાણે છે. અને નજીકના કે દૂરના રાગનો પણ, નિત્ય જ્ઞાન–
જ્યોત સ્વભાવના સ્વીકારથી આત્મા જાણનાર જ છે. આવા જ્ઞાનસ્વભાવનો ભરોસો તે ધર્મ છે.