: ભાદરવો : ૨૪૭૪ : આત્મધર્મ : ૧૮૭ :
તીર્થંકરોના પંથે લેખાંક પાંચમો
શ્રી તીર્થંકર ભગવંતોએ કર્મક્ષય કઈ રીતે કર્યો અને જગતના જીવોને શું કરવાનો ઉપદેશ આપ્યો તે વાત
શ્રી પ્રવચનસારની ૮૦–૮૧–૮૨ મી ગાથામાં ભગવાન શ્રી કુંદકુંદાચાર્યદેવે જણાવી છે. અને તે ગાથા ઉપર પૂ.
ગુરુદેવશ્રીએ કરેલા આ વિસ્તૃત પ્રવચનો તીર્થંકરના માર્ગનું સ્વરૂપ સ્પષ્ટપણે દર્શાવે છે.
તીર્થંકરોનો પંથ સ્વાશ્રયનો છે. તીર્થંકરોના ઉપદેશમાં સંપૂર્ણ સ્વાશ્રયનો જ આદેશ છે. મોક્ષમાર્ગમાં
અંશમાત્ર પરાશ્રયભાવ તીર્થંકરોએ ઉપદેશ્યો નથી. જે જીવ સ્વાશ્રય નથી કરતો તે જીવ તીર્થંકરોના ઉપદેશના
આશયને સમજ્યો નથી. કરણાનુયોગ હો કે કથાનુયોગ હો, ચરણાનુયોગ હો કે દ્રવ્યાનુયોગ હો, પણ તીર્થંકરોએ
તો સર્વત્ર સ્વાશ્રયભાવને જ મોક્ષમાર્ગપણે ઉપદેશ્યો છે. તીર્થંકરોએ સ્વાશ્રય કરીને મુક્તિ પ્રાપ્ત કરી છે અને
સ્વાશ્રયને જ મોક્ષમાર્ગ તરીકે દિવ્યધ્વનિમાં કહ્યો છે; તેથી જે જીવ સ્વાધ્યની શ્રદ્ધા–જ્ઞાન કરે છે તે જ જીવ
તીર્થંકરોના પંથે છે. જે જીવ સ્વાશ્રયની શ્રદ્ધા–જ્ઞાન નથી કરતો ને નિમિત્ત–વ્યવહાર–કર્મ–પુણ્ય વગેરેના લક્ષે
પરાશ્રયથી અંશ માત્ર ધર્મ મનાવે છે તે જીવ તીર્થંકરોના પંથનો નથી.
આવો શ્રી તીર્થંકરોનો પંથ જ્ઞાનીઓ બતાવે છે અને જગતના જીવોને હાકલ કરે છે કે: હે જગતના જીવો!
મોક્ષનો માર્ગ આત્માશ્રિત છે. તમે પરાશ્રયને છોડીને આ સ્વાશ્રિતમાર્ગમાં નિઃશંકપણે ચાલ્યા આવો. આ માર્ગે
જ તમારી મુક્તિ થશે, બીજો કોઈ મુક્તિનો માર્ગ નથી. શ્રી તીર્થંકરદેવોએ આ જ માર્ગે મુક્તિ પ્રાપ્ત કરી છે અને
આ જ માર્ગ જગતને ઉપદેશ્યો છે.
“ભગવાને પર જીવોને બચાવ્યા ને ભગવાને પર જીવોની સેવા કરવાનો ઉપદેશ કર્યો, ભગવાને
સ્યાદ્વાદથી બધા ધર્મોનો સમન્વય કર્યો, ભગવાને ‘જીવો અને જીવવા દો’ એમ કહ્યું, ભગવાને પર જીવોની
હિંસા અટકાવી, ભગવાને વ્યવહાર કરતાં કરતાં ધર્મ થાય એમ કહ્યું” –ઈત્યાદિ અનેક પ્રકારે પરાશ્રયપણામાં ધર્મ
મનાઈ રહ્યો છે અને એ રીતે ભગવાનના નામે અત્યારે મિથ્યા માન્યતાઓનો જોરશોરથી પ્રચાર થઈ રહ્યો છે.
સર્વે તીર્થંકરોએ શું કર્યું હતું અને શું કહ્યું હતું તે આ પ્રવચનમાં શ્રીમદ્ ભગવત્ કુંદકુંદદેવના કથન
અનુસાર બતાવવામાં આવ્યું છે. તીર્થંકરોના સાચા પંથને બતાવતું આ વ્યાખ્યાન જૈનસમાજના સર્વે આત્માર્થી
જીવો બરાબર વાંચે, વિચારે, મંથન કરે... અને તીર્થંકરદેવોના પવિત્ર પંથને બરાબર જાણીને, ઊંધા માર્ગેથી
પાછા તીર્થંકરોના પંથે વિચરે–તીર્થંકર દેવના સાચા અનુયાયી બને, એ ભાવના છે.
(આ પહેલાંં, ૮૦–૮૧ મી ગાથા ઉપરના પ્રવચનોના ચાર લેખો આત્મધર્મ અંક ૨૯, ૩૦, ૩૧ અને
૫૮માં છપાઈ ગયા છે; ત્યાંથી જોઈ લેવા.) સંપાદક
તીર્થંકરોએ શું કર્યુ અને શું કહ્યું?
શ્રી પ્રવચનસારની ૮૦–૮૧મી ગાથામાં મોહનો સર્વથા નાશ કરીને સંપૂર્ણ શુદ્ધ આત્માની પ્રાપ્તિ માટેનો
ઉપાય આચાર્યદેવે વર્ણવ્યો. હવે ૮૨મી ગાથામાં, બધાય તીર્થંકરોને સાક્ષીપણે ઉતારતાં આચાર્યદેવ કહે છે કે જે
ઉપાય અહીં વર્ણવ્યો તે જ ઉપાય બધાય તીર્થંકરોએ પોતે કર્યો અને તેઓએ જગતના ભવ્યજીવોને એવો જ
ઉપદેશ કર્યો. તેઓને નમસ્કાર હો.
આ ગાથા ઘણી ઊંચી છે. પુરુષાર્થની ઉગ્રતાની આમાં વાત છે. હવે, આ જ એક (પૂર્વોક્ત ગાથાઓમાં
વર્ણવ્યો તે જ એક), ભગવંતોએ પોતે અનુભવીને દર્શાવેલો નિઃશ્રેયસનો (મોક્ષનો) પારમાર્થિક પથ છે–એમ
મતિને વ્યવસ્થિત કરે છે:–
सव्वे वि य अरहंता तेण विधाणेण खविदकम्मंसा ।
किच्चा तधोवदेसं णिव्वादा ते णमो तेसिं ।। ८२।।
અર્હંત સૌ કર્મો તણો કરી નાશ એ જ વિધિ વડે,
ઉપદેશ પણ એમ જ કરી, નિર્વૃત થયા; નમું તેમને. ૮૨
અર્થ:– બધાય અર્હંતભગવંતો તે જ વિધિથી કર્માંશોનો (જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મભેદોનો) ક્ષય કરીને તથા
(અન્યને પણ) એ જ પ્રકારે ઉપદેશ કરીને મોક્ષ પામ્યા છે. તેમને નમસ્કાર હો.
આ ૮૦, ૮૧ અને ૮૨ એ ત્રણ ગાથાઓમાં અનંત તીર્થંકરોના દિવ્યધ્વનિનો, અનંત સંત–મુનિઓનો
અને સર્વે પરમાગમ શાસ્ત્રોનો આશય આવી જાય છે.
જે સ્વાશ્રય સ્વભાવની પ્રતીતિ કરે તેને પરાશ્રિત ભાવોની પ્રતીતિ ટળીને ક્ષાયક સમ્યગ્દર્શન થાય. આવો