માટે તે પદાર્થોના આશ્રયે જે મોહાદિ ભાવો થાય છે તે પણ તારા સ્વરૂપથી જુદા છે. એ બધાથી જુદા તારા
ચૈતન્ય–તત્ત્વને તું ઓળખ તો તેના આશ્રયે તને ધર્મ અને શાંતિ પ્રગટે. શરીરની આંગળી વાંકી થઈ જાય, કંપવા
લાગે, અંગ ખોટું પડી જાય, રોગ થાય તે વખતે તેને સરખું રાખવાની તારી ઈચ્છા હોવા છતાં, તારી ઈચ્છા
તેના તરફની ઈચ્છાથી જુદો છે. માટે તેમનો આશ્રય છોડ અને તારા કાયમી ચૈતન્યસ્વભાવનો આશ્રય કર, તેનું
શરણ લે. વર્તમાન અધૂરી દશામાં રાગ થતો હોવા છતાં હે ભાઈ! તું તારા જ્ઞાનમાં એવો નિર્ણય અને શ્રદ્ધા તો
કર કે તે રાગ અને અધૂરાશ હું નથી, હું તો તે રાગ અને અધૂરાશ રહિત પૂરા જ્ઞાનસ્વભાવ રૂપે છું જો તું એવો
નિર્ણય કરીશ તો તને અંતરમાં મોકળાશ રહેશે,–રાગ અને શરીરથી જુદાપણાનું ભાન જાગૃત રહેશે. જીવનમાં જ
શરીરથી છૂટા ચૈતન્યનું ભાન કર્યું હશે તો, શરીર છૂટવાના પ્રસંગે (–મૃત્યુ વખતે) શરીરમાં મૂર્ચ્છાઈશ નહિ, ને
શરીરથી છૂટા ચૈતન્યની જાગૃતિ રહેશે, ને આત્માના આનંદ પૂર્વક સમાધિ થશે. અહો! હું ચૈતન્ય ભગવાન છું,
શરીરથી જુદો છે એમ જેણે ભાન કર્યું છે તેને શરીરથી મૂકાવાનો (જન્મ મરણ રહિત થવાનો) મોકો–અવસર
અનંત જન્મ મરણમાં રખડશે. મારા ચૈતન્ય તત્ત્વને શરીરનો સંબંધ જ નથી–એવી શ્રદ્ધા કરનાર જીવ અલ્પકાળે
અશરીરી સિદ્ધ થશે. ચૈતન્ય જાતને શરીરથી અને વિકારથી ભિન્ન જાણીને, ત્રણ કાળના સર્વે પદાર્થોથી હું જુદો છું
એમ જાણીને, પોતાના જ્ઞાનને સ્વભાવમાં એકાગ્ર કરીને જે આત્માની શ્રદ્ધા જ્ઞાન–અનુભવ કરે છે તેને અપૂર્વ
ધર્મ પ્રગટ થાય છે. તે જીવના જ્ઞાનમાં સ્વભાવની એકતાનું ગ્રહણ થયું અને સર્વ પર પદાર્થના અભિમાનનો
ત્યાગ થયો.
દુર્લભ છે, સાંભળ્યા પછી બુદ્ધિમાં તેનું ગ્રહણ થવું દુર્લભ છે,–‘આ શું ન્યાય કહેવા માગે છે, એમ જ્ઞાનમાં પકડાવું
તે દુર્લભ છે, ગ્રહણ થયા પછી તેની ધારણા થવી દુર્લભ છે. સાંભળતી વખતે સારું લાગે ને બહાર નીકળે તો બધું
ભૂલી જાય તો તેને આત્મામાં ક્યાંથી લાભ થાય? શ્રવણ–ગ્રહણ અને ધારણા કરીને પછી એકાંતમાં પોતે
શું કરે? ને ધારણા શેની કરે? અને અંતરમાં શું વિચારે? અંતરમાં યથાર્થ નિર્ણય કરીને તેને રુચિમાં
પરિણમાવીને સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરવું તે મહાન દુર્લભ અપૂર્વ છે. એ સમ્યગ્દર્શન વગર કોઈ રીતે જીવનું કલ્યાણ
થાય નહિ. જુઓ, આમાં શરૂઆતનો ઉપાય કહ્યો પહેલાંં તો સંસારની લોલુપતા ઘટાડીને તત્ત્વ શ્રવણ કરવા
માટે નિવૃત્તિ લેવી જોઈએ શ્રવણ, ગ્રહણ, ધારણા, નિર્ણય અને રુચિમાં પરિણમન –આટલા બોલ આવ્યા. તે
દરેક એકેક કરતાં દુર્લભ છે. શ્રવણ કરીને વિચારે કે મેં આજે શું શ્રવણ કર્યું? નવું શું સમજ્યો? એમ અંતરમાં
પ્રયત્ન કરીને સમજે તો આત્માની રુચિ જાગે ને તત્ત્વ સમજાય. પણ જેને સત્યના શ્રવણ–ગ્રહણ ને ધારણનો જ
અભાવ છે તેને તો સત્ સ્વભાવની રુચિ હોતી નથી, અને રુચિ વગર તેનું પરિણમન ક્યાંથી થાય? રુચિ વગર
સત્ય સમજાય નહિ ને ધર્મ થાય નહિ.
પોતે પોતાના અંતરસ્વભાવમાં વળીને રાગ રહિત નિર્ણય કરે કે મારો આત્મસ્વભાવ જ આવો છે, તો તેના
આત્મામાં સાચું જ્ઞાન થયું છે. એથી સત્સમાગમનો કે શ્રવણ વગેરેનો નિષેધ નથી, સત્સમાગમે સત્ ધર્મનું
શ્રવણ કર્યા વગર તો કોઈ જીવ આગળ વધી શકે નહિ, પણ તે શ્રવણાદિ પછી આગળ વધવા માટેની આ વાત
છે. માત્ર શ્રવણ કરવામાં ધર્મ ન માનતાં, ગ્રહણ–ધારણા અને નિર્ણય કરીને આત્મામાં રુચિથી પરિણમાવવું
જોઈએ.