કમાવાનો ભાવ તે પાપ જ છે, તેમાં અનીતિ ન કરે ને નીતિ રાખે તો ઓછું પાપ થાય, પણ ધર્મ થાય નહિ. એક
માણસ એવો નીતિવાળો હતો કે તેને લાખો રૂપિયાની લાંચ મળે તો પણ લેતો નહિ. એક વાર તેણે કોઈ જ્ઞાની
પાસે જઈને પૂછયું– ‘મહારાજ! મને પાંચ પાંચ લાખ રૂપિયાની લાંચ આપવા આવે છે, પણ હું લેતો નથી, તો
મને કેટલો ધર્મ?’ જ્ઞાનીએ કહ્યું તેમાં જરાય ધર્મ થાય નહિ. ભલે નીતિથી નોકરી કરો પણ તેમાં પૈસા રળવાનો
ભાવ છે તેથી પાપ જ છે; લાંચ વગેરે અનીતિ ન કરે તો ઓછું પાપ થાય–એટલું જ, બાકી તેમા ધર્મ હરામ છે.
સ્વ–પરના ભેદવિજ્ઞાન વગર ધર્મ કેવો?
હવે એમ ક્યારે બને? હું પાપ અને પુણ્ય રહિત જ્ઞાનસ્વરૂપ છું, હું પાપનો ઘટાડનારો સર્વ પાપથી રહિત જ છું, પાપ
કે પુણ્ય મારું સ્વરૂપ જ નથી–એમ પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવના લક્ષે જે પાપ ટળ્યા તે ટળ્યા, તે પાપ ફરીને કદી થાય
નહિ, પણ સ્વરૂપની એકાગ્રતાથી ક્રમેક્રમે પુણ્ય પાપ ટળતા ટળતાં સર્વથા વીતરાગતા થાય. પાપને છોડનારો પોતે
સંપૂર્ણ પાપ રહિત કેવો છે? પાપને છોડીને પોતે કેવા સ્વરૂપે રહેનાર છે? તેના ભાન વગર પાપને ખરેખર છોડી
શકે નહિ. એટલે પોતાના આત્મસ્વભાવના લક્ષ વગર ખરેખર અનીતિ છોડી શકે નહિ એમ નક્કી થયું.
તેવો પ્રસંગ આવે તો પણ તેનાથી અનીતિ કરાશે નહિ. દેહ જવાનો પ્રસંગ આવે તો પણ અનીતિ ન કરે એટલે શરીર
છોડીને પણ નીતિ રાખવા માંગે છે. હવે શરીર ક્યારે છોડી શકે? જો શરીર છૂટતાં શ્રદ્ધામાં અણગમો થાય–દ્વેષ થાય
તો તેને ખરેખર શરીર જતું કરવાનો ભાવ નથી; પણ શરીર તેના કારણે છૂટે છે. શરીર છૂટતા અંતરમાં રાગ–દ્વેષ ન
થાય કે અનીતિ કરીને શરીર રાખવાનું મન ન થાય તો નીતિ ખાતર શરીર છોડ્યું કહેવાય. હવે શરીર જતાં રાગ–દ્વેષ
ન થાય એમ ક્યારે બને? જો શરીર ઉપર જ લક્ષ હોય તો તો રાગ–દ્વેષ થયા વગર રહે નહિ. પણ શરીરથી ભિન્ન
પોતાના આત્માને જાણીને તેનું લક્ષ હોય તો શરીરને રાગ–દ્વેષ વગર જતું કરી શકે. માટે, ‘હું શરીરથી
મોક્ષનો કે ધર્મનો માર્ગ છે. તેમાં જ સમ્યગ્દર્શન –જ્ઞાન–ચારિત્ર–તપ વગેરે સમાઈ જાય છે.
પહેલાંં તો પોતાને અંતરમાં પોતાના આત્મસ્વભાવનો ઉત્સાહ આવવો જોઈએ, પોતાનો
સ્વભાવ સમજવા માટે તેના શ્રવણ–મનનની હોંશ જોઈએ.