: વૈશાખ : ૨૪૨૫ : આત્મધર્મ : ૧૩૩ :
પરમાત્મ – પ્રકાશ પ્રવચનો
લેખાંક ૭] વીર સં. ર૪૭૩ દ્વિ૦ શ્રાવણ વદ ૦) ) રવિાર [અંક ૬પ થી ચાલુ
શ્રી પરમાત્મ – પ્રકાશ ગાથા – ૬ – ૭
(પ૨) જેઅો િસદ્ધ થયા તેઅોઅે પૂવેર્ ભગવાન પાસેથી કેવો ઉપદેશ સાંભળ્યો હતો? : – જેઓ સિદ્ધ થયા તેઓએ
સિદ્ધ થયા પહેલાંં શું કર્યું હતું તે આ ગાથામાં બતાવ્યું છે, અને તેમની ઓળખાણ કરીને તેમને નમસ્કાર કર્યા છે.
જેઓ સિદ્ધ થયા તેઓએ પ્રથમ જિનેન્દ્રદેવનો ઉપદેશ પામીને અનંતચતુષ્ટય પ્રગટ કર્યા હતા. “અનંતચતુષ્ટય”
કહ્યા તેનો અર્થ સંખ્યાથી અનંતચતુષ્ટય છે એમ ન સમજવું, પરંતુ જે કેવળજ્ઞાનાદિ ચાર ગુણની નિર્મળદશા પ્રગટી
છે તેને ચતુષ્ટય કહેવાય છે અને તેમાં અનંત સામર્થ્ય છે તેથી તેને અનંતચતુષ્ટય કહેવાય છે.
જેઓ જિનેન્દ્રદેવના ઉપદેશનો પરમાર્થ સમજીને અનંતચતુષ્ટય પ્રગટ કરીને સિદ્ધ થયા છે, તે જીવો
જિનેન્દ્રદેવનો કેવો ઉપદેશ પામ્યા હતા તે કહે છે–પ રમાત્મતત્ત્વ કેવળજ્ઞાનાદિ અનંતચતુષ્ટય–સ્વરૂપ છે, એવા
નિજ પરમાત્મતત્ત્વના યથાર્થ શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–અનુભવમય અભેદરત્નત્રય જેનો સ્વભાવ છે એવી વીતરાગ
નિર્વિકલ્પ પરમસમાધિનો ઉપદેશ શ્રીજિનેન્દ્રદેવે કહ્યો છે. અહીં તો ગ્રંથકારયોગિન્દુ મુનિરાજ કહે છે કે જિનેન્દ્રદેવે
અભેદ રત્નત્રયનો જ ઉપદેશ કર્યો છે, ભેદ–વિકલ્પ કે વ્યવહાર કરવાનો ઉપદેશ દીધો નથી. અભેદરત્નત્રય એ જ
આરાધવા યોગ્ય છે, ભેદ રત્નત્રય પણ પરમાર્થે આરાધવા યોગ્ય નથી.
(પ૩) અાત્મા પાસેથી શું મળે? : – આત્મા જ્ઞાનસ્વભાવી છે, જેમ મીઠું તે ખારાશનો પિંડ છે તેમ આત્મા જ્ઞાનનો
પિંડ છે; તેની પાસે શું માગવું? તે જ્ઞાનસ્વભાવ પાસેથી પુણ્ય–પાપ માગે કે સ્વર્ગાદિ માગે તે અજ્ઞાની છે.
આત્માના સ્વભાવ પાસે જ્ઞાન સિવાય બીજું શું છે કે જેની (જ્ઞાન સિવાય બીજા પદાર્થની) માગણી અજ્ઞાની કરે
છે? જેમ કંદોઈની દુકાનેથી અફીણ ન મગાય તેમ જ્ઞાનસ્વભાવ પાસેથી વિકાર ન મગાય. જ્ઞાનસ્વભાવની શ્રદ્ધા ને
એકાગ્રતા થાય તે આત્મા પાસેથી મળેલી ચીજ છે, ને જેટલા બીજા ભાવ થાય તે આત્માનું સ્વરૂપ નથી. આત્માને
ભૂલીને અનંતવાર જીવ શાસ્ત્ર ભણ્યો કે વ્રત–તપ દાન–પૂજા કર્યા પણ આત્મા કોણ છે તે સમજ્યો નહિ. વિકાર કે
પર વસ્તુ પાસેથી આત્મા મળે તેમ નથી અને આત્માના સ્વભાવ પાસેથી પર વસ્તુ કે વિકાર મળતા નથી.
(પ૪) ભગવાના સવર્ ઉપદેશનો સાર : – આત્માનો જ્ઞાનસ્વભાવ છે. શત્રુ–મિત્ર લાભ–અલાભ જીવન–મરણ
કે સુખ–દુઃખમાં સમભાવ કરીને જ્ઞાનસ્વભાવમાં લીનતા કરવી તે વીતરાગ–નિર્વિકલ્પ સમાધિ છે. ભગવાને
એવી વીતરાગ નિર્વિકલ્પ સમાધિ કરવાનો જ ઉપદેશ કર્યો છે. જે શુભરાગ થયો તે કરવાનો ઉપદેશ દીધો નથી
પણ જાણવાનો જ ઉપદેશ કર્યો છે. બધાને જાણવું એટલે કે જ્ઞાનસ્વભાવમાં એકાગ્રતા અને વિકાર તથા પરથી
ઉદાસીનતા કરવી–તે જ ભગવાનના ઉપદેશનો સાર છે. ચરણાનુયોગ વગેરેના ઉપદેશમાં પણ સ્વભાવ સન્મુખ
થઈને સંયોગોનું જ્ઞાન કરાવ્યું છે. એવી એક જ વાત ભગવાને કીધી છે કે નિર્વિકલ્પ આત્મસ્વભાવની શ્રદ્ધા ને
એકાગ્રતા કરવી.
નાટક–સમયસારમાં પણ કહ્યું છે કે––
‘यह निचौर यह ग्रंथको य है परम रस पौष
सुधनय त्यागै बंध है सुध गहै मोख’
અથાત્ આ સમયસાર ગ્રંથ આત્માના પરમ વીતરાગી રસને પોષનાર છે, આ આખા શાસ્ત્રનો નિચોડ એ છે
કે શુદ્ધનયના ગ્રહણથી મોક્ષ છે ને શુદ્ધનયના ત્યાગથી બંધ છે. અને બધા ય જૈનશાસ્ત્રોનો મૂળ સાર પણ એ જ છે.
જેને આત્માનો સ્વભાવ જોઈતો હોય તેણે આત્મામાં એકાગ્ર થવું. આત્મા તો જ્ઞાનસ્વરૂપ છે, તે સિવાય
રાગ–દ્વેષાદિનું ગ્રહણ કરવાનું જે માને તે મિથ્યાત્વી છે, તે આત્મામાં એકાગ્રતા કરી શકાય નહિ. ભગવાને જેટલા
વ્રત–તપાદિના રાગનું સ્વરૂપ બતાવ્યું છે તે બધુંય છોડવા માટે છે. એક જ આત્મસ્વભાવમાં નિર્વિકલ્પ સમાધિ
વડે સ્થિર થવું તે જ કર્તવ્ય છે.
અહીં પરમાત્માને નમસ્કાર કરતાં ગ્રંથકાર મુનિરાજ કહે છે કે ભગવાને પરમાત્માદશા પ્રગટ્યા પહેલાંં તો