અને જે રાગ રહ્યો તે મારું સ્વરૂપ નથી. રાગ ઘટાડીને રાગ વગર રહેનાર પોતે કોણ છે તેના ભાન વગર રાગ
ખરેખર ટળે નહિ. રાગ ઘટાડનારો પોતે રાગ રહિત છે; જો પોતે રાગ વગરનો ન હોય તો રાગ ઘટાડી શકે નહિ.
રાગ વગરનો પોતે કેવો છે તેનું ભાન કરે તો તેને લક્ષ્મી આવી કે ગઈ તેનું લક્ષ રહેતું નથી, અને રાગ ઘટ્યો
તેનો હું કર્તા–એમ માને તે પણ અજ્ઞાની છે. કેમ કે જો પોતે પોતાને વિકારનો જ કર્તા માને તો વિકાર રહિત જે
ત્રિકાળ સ્વભાવ છે તેને માન્યો નહિ; જ્ઞાનીને પુણ્ય––પાપ વિકારભાવ થાય તેના તે જ્ઞાતા રહે છે, કર્તા થતા
નથી. હું શરીર–મન–વાણીથી જુદો, ને અંદર પુણ્ય પાપ થાય તેનો ય જાણનાર છું–એમ અંદરની એકાગ્રતાથી
જ્ઞાનની જે નિર્મળદશા થઈ તે કર્મ અને આત્મા તેનો કર્તા છે. જુદા પદાર્થોનું કામ મારાથી થાય એમ માનવું તે
અજ્ઞાન છે. અને વિકારને જ કર્તવ્ય માને તો તેનો નાશ ક્યારે કરે? અજ્ઞાનીનું કર્મ પુણ્ય–પાપ છે. જ્ઞાનીનું કર્મ
તો જ્ઞાન જ છે. કર્તા એટલે થનારો અને કર્મ એટલે જે કાર્ય થયું તે. આત્મા જાણવાના કાર્ય રૂપે પરિણમ્યો, ત્યાં
અધર્મ છે. અને જડનો કર્તા તો કોઈ આત્મા નથી. કર્તા કર્મ ભિન્ન વસ્તુમાં નથી પણ એક વસ્તુમાં જ છે.
શરીરની ક્રિયાને અને પુણ્યને ધર્મનું સાધન માને છે, પણ તે આત્માની નિર્મળ દશા જ ધર્મનું સાધન છે. હું
નિર્મળ ચૈતન્ય પ્રકાશ છું–એવી પ્રતીતિ કરી તે જ ધર્મ (નિર્મળદશા) છે.
જ પ્રથમ ધર્મ છે, એ સિવાય રાગ ઘટાડે તો પુણ્ય થાય, અને તેને પોતાનું સ્વરૂપ માને તો જીવને મિથ્યાત્વનું
મોટું પાપ લાગે; ‘એટલે મીંદડું કાઢતાં ઊંટડું પેઠું’ એના જેવું થયું. એક ડોશીના ફળિયામાં મીદડું મરી ગયું. ભંગી
પાસે તે કઢાવતાં તેને બે પાલી જુવાર આપવી પડશે એવા લોભે પોતે જાતે નાખવા ગઈ, પણ ત્યાં પાછળ ઝાંપો
ઉઘાડો રહી ગયો ને અંદર માંદું ઊંટ પેસીને મરી ગયું! તે કઢાવતાં બે ત્રણ મણ જાર આપવી પડી. જુઓ મીંદડું
કાઢતાં ઊંટડું પેઠું” તેમ જ્યાં દાનાદિનો રાગ કરીને પુણ્ય કરવા ગયો ત્યાં “પુણ્યને પોતાનું સ્વરૂપ માન્યું” એટલે
જ્ઞાનરૂપી ઝાંપો ઉઘાડો રહી ગયો ને મિથ્યાત્વનું મોટું પાપ પેઠું.
રાગ નથી, રાગને કારણે પ્રતિમા આવતી નથી, ને તે શુભરાગથી ધર્મ થતો નથી, છતાં નીચલી દશામાં ધર્મીને
પ્રતિમાનો શુભરાગ થયા વગર રહેતો નથી. આવી જેમ છે તેમ સાચી સમજણ કરવી તે સદ્બોધરૂપી ચંદ્રમા છે,
એવી સાચી સમજણ કરે તેને જન્મ મરણ રહિત પરમાત્મદશા પ્રગટ્યા વગર રહે નહિ.
“૩૧૦૧ કિસનગઢના શેઠ નેમિચંદજી પાટણીના માતુશ્રી તરફથી.
(પ્રતિષ્ઠા ઉત્સવમાં પોતાના સુપુત્ર ઈન્દ્ર થયા હતા તેની ખુશાલીમાં).