તે ડુંગળીમાં અસંખ્યાત ઔદારિક શરીર છે, તે એકેક શરીરમાં અનંત જીવો રહેલા છે, એકેક જીવમાં અનંત ગુણો
છે ને તે એકેક ગુણમાં અનંત પર્યાયો છે. તો શું એમાંથી કોઈ દ્રવ્ય–ગુણ કે પર્યાય આ હાથના પરમાણુમાં આવી
ગયા? કે હાથની જગ્યાએ રહેલા આત્માના પ્રદેશમાં તે આવી ગયા? –કે રાગમાં આવી ગયા? –કે જ્ઞાનમાં
પણ આત્મા કરતા નથી. અજ્ઞાની જીવ પોતાના ચૈતન્યના અસ્તિત્વને ચૂકી ગયો છે, તે જ્ઞાનના કે રાગના એકેક
સમયના કાર્યને પણ જાણતો નથી, ને પરમાં પણ એકેક સમયમાં તેનું સ્વતંત્ર પરિણમન થાય છે તેને જાણતો
નથી, છતાં પરને પકડવાનું માને છે તે પોતે પોતાના અજ્ઞાન ભાવમાં પકડાઈ જાય છે.
થતું જાય છે. અને જ્ઞાની તો પોતાના સ્વભાવમાં જ જ્ઞાનની એકતા કરીને તે સ્વભાવના આશ્રયે સમયે સમયે
જ્ઞાનની શુદ્ધતા વધારે છે; ને એ રીતે જ્ઞાનની શુદ્ધતા વધતાં વધતાં એક સમયને પણ જાણી શકે એવું નિર્મળ
જ્ઞાન–કેવળજ્ઞાન–તેમને પ્રગટે છે. આત્માનો આવો જ્ઞાનસ્વભાવ છે. એ સિવાય કોઈ રાગ કે પરનું કરવાનો
રીતે સ્વભાવની રુચિના જોરે સર્વ અવસ્થાઓમાં નિર્મળતા વધતાં વધતાં પૂર્ણ દશા થાય છે, તે જ્ઞાન ત્રણકાળ
ત્રણલોકને એક સમયમાં વિકાર રહિત જાણે છે, તેમાં જરાય આકુળતા નથી, અધૂરાશ નથી, જે પૂર્ણતા થઈ તે
કાયમ ટકે છે, ફરીને તેવી પૂર્ણતા કરવી પડતી નથી, પણ સદા પૂરું–પૂરું પરિણમન થયા જ કરે છે. એવા
સ્વભાવરૂપે પરિણમનથી પણ આત્મા પરને તો ગ્રહી કે છોડી શકતો નથી.
થાય છે, રાગ વખતે દ્રવ્યને અને જ્ઞાન અવસ્થાને ભેદ પડે છે તેથી જ્ઞાનની પૂરી દશા થતી નથી અને જ્ઞાન
દ્રવ્યગુણને કે એક પર્યાયને પ્રત્યક્ષ જાણી શકતું નથી. પરલક્ષ છોડીને જ્ઞાન પોતાના સ્વભાવમાં ઢળતાં દ્રવ્ય અને
પર્યાયની કતા થાય છે ને રાગ ટળીને પૂરું જ્ઞાન પ્રગટે છે, તે જ્ઞાન એક સમયમાં પોતાના દ્રવ્ય ગુણ–પર્યાય
ત્રણેને પ્રત્યક્ષ જાણે છે ને તેમાં પરના દ્રવ્ય–ગુણપર્યાય પણ જણાઈ જાય છે. આવો જ પોતાનો જ્ઞાનસ્વભાવ છે.
તેની શ્રદ્ધાથી જ ધર્મ થાય છે. શ્રદ્ધાના જોરે ચૈતન્યસ્વભાવમાં એકતા થતાં સહેજે જ્ઞાનની અવસ્થા નિર્મળ થતી
જાય છે ને રાગ ટળતો જાય છે. તેનું વર્ણન આ સર્વ વિશુદ્ધ જ્ઞાન અધિકારમાં કર્યું છે.
અવસ્થાને જ્ઞાન પકડી પણ શકતું નથી.