ત્યાગ થતું નથી. ત્રિકાળી દ્રવ્યને જ્ઞાનમાં પકડીને તેમાં એકાગ્ર રહેતાં રાગ છૂટી જાય છે એટલે કે રાગ થતો જ
નથી, એવો જ્ઞાનસ્વભાવ છે. ખરેખર રાગને છોડવો તે પણ આત્મા કરતો નથી; આત્માનો ત્રિકાળી
જ્ઞાનસ્વભાવ છે તે રાગને કરતો પણ નથી કે છોડતો પણ નથી. આ સ્વભાવદ્રષ્ટિની વાત છે. સ્વભાવદ્રષ્ટિથી
આત્મા રાગને કરતો કે છોડતો નથી; એટલે જ્ઞાનસ્વભાવમાં રાગનું પણ ગ્રહણ ત્યાગ નથી, તો પછી
આહારાદિનાં ગ્રહણ–ત્યાગ તો ક્યાંથી હોય?
જ્ઞાનસ્વભાવની દ્રષ્ટિમાં જ્ઞાનની નિર્મળતા જ વધતી જાય છે, પણ તેને મૂર્ત એવા રાગાદિ ભાવો વધતા નથી
તેથી તેમને રાગનું પણ ગ્રહણ નથી તો પરનો ખોરાક તો જ્ઞાનીને ક્યાંથી હોય? તેથી આચાર્યદેવ કહે છે કે
જ્ઞાનને આહાર નથી માટે જ્ઞાનને દેહની શંકા ન કરવી. જ્ઞાન પોતાના સ્વભાવમાં વળ્યું ત્યાં જ્ઞાનને વિકાર નથી,
આહાર નથી, દેહ નથી, ભવ નથી. માટે આત્માને ભવની શંકા ન કરવી.
વિગ્રહ ગતિ વખતે હોય, એ સિવાય તો જીવને આહારક કહ્યા છે, તો તેને અહીં અનાહારક કઈ રીતે કહ્યા?
સિદ્ધને કે ચૌદમા ગુણસ્થાને તો કોઈ પ્રકારનો આહાર હોતો નથી, અને વિગ્રહ ગતિમાં નોકર્મનું ગ્રહણ નથી તેથી
તેને અનાહારક કહ્યા છે. એ સિવાય તો બધા જીવોને આહાર હોય છે. કેવળીભગવાનને કવલાહાર તો નથી
હોતો પણ કર્મ વર્ગણાના ગ્રહણરૂપ આહાર તો તેમને ય છે. તો અહીં આત્માને ત્રિકાળ અનાહારક કઈ રીતે
ઠરાવો છો? શિષ્ય એમ પૂછે છે ત્યારે આચાર્ય ભગવાન ઉત્તર આપે છે કે–શાસ્ત્રમાં જીવને આહારક કહ્યો છે તે
તો સંયોગનું જ્ઞાન કરાવવા કહ્યું છે, માત્ર નિમિત્ત–નૈમિત્તિક સંબંધથી જીવને આહારનું ગ્રહણ કહેવામાં આવ્યું છે,
પણ ખરેખર તો જીવ આહાર સાથે તન્મય થતો નથી માટે તે આહારને ગ્રહતો જ નથી. નિશ્ચયસ્વભાવથી સદાય
સર્વે જીવ અનાહારક જ છે. મૂર્ત આહારને કોઈ જીવ ગ્રહતો નથી. શાસ્ત્રોમાં નિમિત્તનાં કથન છે. કોઈ જીવ કર્મને
કે ખોરાકને પકડતો નથી. સ્વભાવ દ્રષ્ટિએ સિદ્ધ કે એકેંદ્રિય કોઈ પણ જીવને આહારનું ગ્રહણ નથી. પણ જીવ
પોતાના ચૈતન્યસ્વભાવને નથી પકડતો માટે તે આહારને ગ્રહે છે–એમ કહેવાય છે. જીવ સ્વભાવરૂપે ન પરિણમે
ને વિકારરૂપે પરિણમે ત્યારે તેના નિમિત્તે કર્મ–નોકર્મનું ગ્રહણ થાય છે તે સંયોગનું અને વિકારના પ્રકારોનું જ્ઞાન
કરાવવા વ્યવહાર–શાસ્ત્રોમાં આહારક વગેરેનું વર્ણન આવે છે. પરંતુ આત્મા જડને ગ્રહે છે કે આત્મા કોઈ પરને
ગ્રહી શકે છે–એ વાત સાચી નથી. અજ્ઞાની જીવ પણ કર્મને કે આહારને પકડતો નથી. દેવ–મનુષ્ય વગેરે કોઈ
જીવો એક પરમાણુ માત્ર આહારને કે કર્મને ગ્રહતા નથી. કેવળીભગવાનને (તેરમા ગુણસ્થાને) પરમાણુઓ
આવીને શરીર સાથે બંધાય છે તેથી નિમિત્તથી તેમને આહારક કહેવાય છે, પણ તેમના આત્મામાં એક રજકણનું
પણ ગ્રહણ થતું નથી. અમૂર્તિક આત્મા જો જડ મૂર્ત દ્રવ્યને ગ્રહણ કરે તો તે પોતે જડ–મૂર્ત થઈ જાય. એમ કદી
બને નહિ.
પરવસ્તુને ગ્રહી કે છોડી શકતો જ નથી. વ્યવહારથી પણ આત્મા આહારને તો ગ્રહતો નથી, પણ વ્યવહારથી
આરોપ કરીને તેમ બોલાય છે, આરોપથી બોલાય તેથી કાંઈ વસ્તુસ્વરૂપ તેમ થઈ જતું નથી. માટે જ્ઞાનસ્વરૂપી
આત્માને આહાર નથી.
જ ઉત્પાદક છે. આત્માના જ્ઞાનસ્વભાવમાંથી શરીર ઊપજતું નથી, જ્ઞાનથી શરીર ટકતું નથી ને જ્ઞાનથી શરીર
બદલતું નથી. જેને આવા જ્ઞાનસ્વભાવની શ્રદ્ધા નથી અને શરીર મારું એમ માને છે તે નિઃશંક મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે.
ચૈતન્ય સ્વરૂપી આત્મા એકલા ચૈતન્યથી જ ભરેલો છે, તેમાં રાગ નથી, આહાર