થતાં એક સમયને પકડે તેવો થઈ જાય છે––કેવળજ્ઞાન થાય છે. અને ત્યારે પ્રતીતિ (શ્રદ્ધા) ની નિર્મળતાના
અવિભાગ પ્રતિચ્છેદો પણ વધી જાય છે, ને તેને પરમાવગાઢ શ્રદ્ધા કહેવાય છે.
તે શબ્દને કઈ રીતે પરિણમાવે? તેવીજ રીતે હાથ ચાલે, તો ત્યાં પુદ્ગલના અનંતગુણો એક સાથે પરિણમી રહ્યા
છે, ને એકેક સમયમાં તેનું પરિણમન થાય છે, તે ગુણોને કે તેના એકેક સમયના પરિણમનને જીવ જાણી શકતો
નથી, તો તેને હલાવે કઈ રીતે? એક સમયની અવસ્થાને જાણવા જ્ઞાન લંબાતાં તે જ્ઞાન ત્રિકાળી દ્રવ્યગુણમાં
અભેદ થાય છે ને દ્રવ્યની પ્રતીતિ થાય છે, અને તે દ્રવ્યના આશ્રયે જ્ઞાન સૂક્ષ્મ થતાં કેવળજ્ઞાન થાય છે. એ રીતે
સંપૂર્ણ સ્વપરપ્રકાશક સ્વભાવ ખીલી જતાં જ્ઞાનના સામર્થ્યમાં સ્વ–પર બધું એક સાથે એક સમયમાં જણાઈ જાય
છે, એવો જ્ઞાનનો સ્વભાવ છે. પરને જાણવા માટે તે જ્ઞાનને પરલક્ષ કરવું પડતું નથી.
એ રીતે આત્માના અનેક ગુણોમાં વિચિત્રતા છે; તેમ આત્માની ક્રિયાવતી શક્તિમાં પણ વિચિત્રતા છે. આત્માની
ક્રિયાવતી શક્તિ અનાદિ અનંત છે, તેની પર્યાયમાં અમુક પ્રદેશો હાલે અને અમુક સ્થિર રહે એવી વિચિત્રતા
થાય છે. જેમકે કોઈ વાર હાથ ચાલતો હોય ત્યારે તે હાથના ક્ષેત્રના આત્મપ્રદેશો ચાલતા હોય અને બાકીના
આત્મપ્રદેશો તે જ વખતે સ્થિર હોય–આવો ક્રિયાવતી શક્તિની પર્યાયની તારતમ્યતાનો સ્વભાવ છે.
રાગ પકડાતો નથી, છદ્મસ્થનું જ્ઞાન એક સમયને ખ્યાલમાં લઈ શકતું નથી. તેના જ્ઞાનનો ઉપયોગ એવો સ્થૂળ
છે કે તે જાતનો વિકાર અસંખ્ય સમય સુધી લંબાઈને તેનું સ્થૂળરૂપ થાય ત્યારે અસંખ્યસમયના સ્થૂલ
ઉપયોગવડે જ્ઞાન તેને જાણે છે. ત્યાં રાગની પરિણતિ તો એકેક સમયે પરિણમે છે, ને રાગ સાથેના જ્ઞાનનું
પરિણમન તો એકેક સમયે થાય છે પણ તે જ્ઞાનનો ઉપયોગ અસંખ્ય સમયનો છે. તે જ્ઞાનમાં એક સમયની
પરિણતિ ક્યારે જણાય? રાગના લક્ષે તે જણાય નહિ. પણ રાગ અને અપૂર્ણતા રહિત ત્રિકાળ પરિપૂર્ણ પોતાનું
સ્વરૂપ છે–તે સ્વરૂપનો વિશ્વાસ કરીને અને તેમાં અભેદ થઈને જ્યારે શ્રદ્ધાપર્યાય પરિણમે ત્યારે ‘એકેક સમયનું
પરિણમન સ્વતંત્ર છે અને તે એકેક સમયને જાણવાની જ્ઞાનની તાકાત છે’ –એમ વિશ્વાસ પ્રગટે. છતાં જ્ઞાન
જ્યાંસુધી પૂરું અભેદ થઈને ન પરિણમે ત્યાં સુધી તે જ્ઞાન એકેક સમયને જાણી ન શકે. શ્રદ્ધાએ જે પરિપૂર્ણ
સ્વભાવની પ્રતીતિ કરી, તે સ્વભાવમાં જ અભેદ થઈને પરિણમતાં જ્ઞાનનો ઉપયોગ ક્રમેક્રમે સૂક્ષ્મ થવા લાગ્યો
અને સ્વભાવમાં પૂરું લીન થતાં એકેક સમયને પણ જાણે એવું સૂક્ષ્મજ્ઞાન (કેવળજ્ઞાન) થાય છે. પહેલાંં
સ્વભાવમાં