એક સમયને જાણે તેવી તાકાત પ્રગટી. આ રીતે એકેક સમયને જાણવા માટે સ્વભાવનો આશ્રય કરવાનુંજ આવ્યું.
પર્યાયને સર્વ પ્રકારથી જાણી શકે એવું પરિપૂર્ણ જ્ઞાનસામર્થ્ય પ્રગટ્યું.
પર્યાયની તારતમ્યતાની પ્રતીતિ થાય. એવી પ્રતીતિ થતાં સમ્યગ્જ્ઞાન થયું, છતાં સાધકનું જ્ઞાન એક સમયને
પકડી શકે નહિ. (૨) એક સમયને જ્ઞાન ક્યારે પકડી શકે? શ્રદ્ધાએ જે સ્વભાવની પ્રતીત કરી તે સ્વભાવમાં
જ્યારે જ્ઞાન પૂરેપૂરું લીન થાય ત્યારે તે સ્વભાવના આશ્રયે એક સમયને પકડે તેવું જ્ઞાનસામર્થ્ય પ્રગટે–અર્થાત્
કેવળજ્ઞાન થાય એટલે, એક સમયની પર્યાયને પકડવાનું કહેતાં પર્યાય સામે લક્ષ કરવાનું નથી રહેતું પણ
ત્રિકાળી દ્રવ્ય ગુણમાં જ અભેદ થવાનું આવે છે. પર્યાયના લક્ષે એક સમય પકડાય નહિ માટે એક સમયને
પકડવાનું કહેતાં તો દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયનું અભેદપણું કરવાનું જ આવે છે.
થાય છે. ત્રિકાળસ્વભાવની પ્રતીત વગર એક સમયની સાચી પ્રતીત થાય નહિ. એ રીતે એક સમયની પર્યાયની
સ્વતંત્રતા કબૂલવામાં પણ પ્રતીતિને ત્રિકાળીદ્રવ્યમાં જ અભેદ થવાનું આવે છે, અને એક સમયનું જ્ઞાન કરવામાં
પણ ત્રિકાળી દ્રવ્યમાં જ ઉપયોગનું અભેદપણું આવે છે.
બદલાય છે. તે એકેક સમયની પર્યાયોને છદ્મસ્થ જીવ જાણી શકતો નથી. ‘હું આ વસ્ત્ર ગ્રહણ કરું અથવા હું આ
વસ્ત્ર છોડું’ એવો વિકલ્પ જીવને થયો. ત્યાં ચારિત્રગુણ એકેક સમયે પરિણમી રહ્યો છે અને જ્ઞાનગુણ પણ એકેક
સમયે પરિણમી રહ્યો છે, છતાં તે વિકલ્પને એક સમયમાં, જ્ઞાન જાણી શકતું નથી. પણ ચારિત્રની એવી ને એવી
વિકારી પર્યાય અસંખ્ય સમય લંબાણી ત્યારે જ્ઞાનના સ્થૂળ ઉપયોગમાં તેનો ખ્યાલ આવ્યા. ખરેખર વિકલ્પ
અર્થાત્ રાગ તો એક સમયની પર્યાયમાં જ છે, અસંખ્ય સમયની પર્યાયનો રાગ ભેગો થતો નથી. પોતાની એકેક
સમયની પર્યાયને પણ છદ્મસ્થ જીવ પકડી શકતો નથી તો પછી વસ્ત્ર વગેરે પરદ્રવ્યની પર્યાયને ગ્રહે કે છોડે–એ
વાત ક્યાં રહી? વળી જેમ પોતામાં એકેક સમયની રાગપર્યાયને પકડી શકતો નથી તેમ પુદ્ગલમાં પણ સમયે
સમયે થતી પર્યાયને તે જાણી શકતો નથી. “હું વસ્ત્રને પકડું કે છોડું” એવો વિકલ્પ થયો ત્યાં તો વસ્ત્રના
અનંતગુણોની અસંખ્ય પર્યાયો બદલી ગઈ છે, તેને જીવ જાણી પણ શકતો નથી તો પછી તે વસ્ત્રને ગ્રહે કે છોડે
ક્યાંથી? પરને ગ્રહવાની કે છોડવાની માન્યતા તો અજ્ઞાન અને ભ્રમ છે.
અખંડ દ્રવ્યસ્વભાવની પ્રતીત કરી, ત્યાં શ્રદ્ધાનું કાર્ય તો એક સમયનું જ છે, તેની પર્યાય એકેક સમયે પલટે છે.
તે એક સમયની પોતાની નિર્મળ પર્યાયને પણ છદ્મસ્થનું જ્ઞાન પકડી શકતું નથી એકેક સમયની પર્યાયને જ્ઞાન
ક્યારે જાણી શકે? પરના લક્ષે, વિકારના લક્ષે કે પર્યાયના લક્ષે એક સમયને જાણી શકે નહિ, પણ પોતાના
અખંડ પરિપૂર્ણ સ્વભાવના આશ્રયનું ગ્રહણ કરીને ત્યાં લીન થતાં પરિપૂર્ણ કેવળજ્ઞાન પ્રગટી જાય છે એટલે
જ્ઞાનનો સ્વ પરપ્રકાશસ્વભાવ પૂર્ણપણે ખીલી જાય છે. ત્યાં અભેદપણે પોતાના સ્વભાવનું પ્રકાશન થતાં સર્વે પર
પદાર્થોનું પણ જ્ઞાન એક સમયમાં થઈ જાય છે. જે જ્ઞાન એકલા સ્વભાવનું ગ્રહણ કરીને સ્વભાવમાં અભેદ થયું
તે જ્ઞાનમ સમસ્ત સ્વ–પર પદાર્થોનું એક સમયમાં ગ્રહણ (જ્ઞાન) થાય છે. એ રીતે ખરેખર જ્ઞાનમાં અભેદ
સ્વભાવનું જ ગ્રહણ આવે છે અને ત્યાં રાગનો ત્યાગ થઈ જાય છે. આ સિવાય બીજાના ગ્રહણ–