જાય છે ત્યાં ઉપયોગ એકદમ સૂક્ષ્મ થઈને સ્વભાવ તરફ વળે છે ને સ્વભાવના લક્ષે દ્રવ્ય–પર્યાયની એકતા થતાં
જ્ઞાનના ઉપયોગની એવી નિર્મળતા થાય છે કે એકેક સમયમાં સ્વને પરિપૂર્ણ જાણે છે, ને સ્વને જાણતાં પરના
પણ એકેક સમયને તે જ્ઞાન જાણે છે. પરંતુ તે જ્ઞાન કોઈ પર વસ્તુને પકડે કે છોડે એમ બનતું નથી.
સુધી શ્રદ્ધા વગેરે પણ અધૂરા છે, તેથી તેને પરમાવગાઢ શ્રદ્ધા કહેવાતી નથી. આ સૂક્ષ્મ વાત છે.
જ્ઞાનીઓએ દ્રવ્ય–પર્યાયની એકતા પ્રગટ કરીને આખા આત્મદ્રવ્યને શ્રદ્ધા જ્ઞાનમાં તેમનું જ્ઞાન પકડયું છે, પરંતુ
હજી તેમનું જ્ઞાન એક સમયને પકડી શકતું નથી. તે જ્ઞાની જીવ પણ પર વસ્તુને તો ત્રણકાળમાં ગ્રહણ કરી
શકતા નથી, અને (૩) કેવળીભગવાનને આત્મસ્વભાવમાં પૂર્ણ એકતાવડે કેવળજ્ઞાન પ્રગટ્યું છે, ને તેઓ
એકેક સમયમાં બધું જાણે છે, એક સમયને પણ જાણે છે, પરંતુ તેમને ય કોઈ પરનું ગ્રહણ તો ત્રણકાળમાં નથી.
એ રીતે વસ્તુનો સ્વભાવ પરના ગ્રહણ ત્યાગ રહિત છે, અજ્ઞાની વિકાર કરીને કે જ્ઞાની પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવમાં
રહીને પણ પરનું ગ્રહણ કે ત્યાગ કરી શકતા નથી.
એકતા કરીને તેની સામાન્ય રીતે પ્રતીત થાય. જો તદ્ન એક સમયની રુચિને જ્ઞાન પકડે તો તે જ્ઞાન સર્વથા
રાગરહિત, એક સમયના ઉપયોગવાળું હોય. એકેક સમયને જાણે તેવુંં જ્ઞાન ક્યારે પ્રગટે? જો એકેક સમયની
સામે જ લક્ષ કરે તો તે રાગ થાય અને રાગવાળું જ્ઞાન એકેક સમયને પકડી ન શકે માટે એકેક સમયના ભેદનું
લક્ષ છોડીને સંપૂર્ણદ્રવ્યમાં ઉપયોગની અખંડતા થયા વગર જ્ઞાનમાં એક સમય જણાય તેવું સામર્થ્ય પ્રગટે નહિ.
આથી એમ નક્કી થયું કે એકેક સમયનું જ્ઞાન પ્રગટ કરવા માટે પણ આત્મસ્વભાવમાં જ ઉપયોગની અખંડતા
જોઈએ. આ રીતે પોતાના સ્વભાવ સન્મુખ ઢળવાની જ આમાં વાત છે.
તેની કોઈ અવસ્થા જ્ઞાનમાં પ્રવેશી ગઈ? એમ તો બનતું નથી. વળી, વસ્તુમાં તેના ત્રણ કાળની અવસ્થાઓ તો
વર્તમાન પ્રગટ વર્તતી નથી, માત્ર એક જ સમયની પ્રગટ અવસ્થા વર્તે છે, તે એકેક સમયની વર્તમાન વર્તતી
અવસ્થાને તો તારું જ્ઞાન જાણતું પણ નથી. તેમ જ તે તરફનો રાગ પણ એકેક સમયે બદલે છે ને જ્ઞાન પણ
એકેક સમયે બદલે છે, તેને પણ તું જાણી શકતો નથી. તારા વર્તમાન જ્ઞાનને, રાગને કે વર્તમાન પરને જાણ્યા
વગર પરને ગ્રહવાનું માને છે તે મિથ્યાત્વ છે. હજી વસ્તુના એક સમયને પણ તારું જ્ઞાન પકડી શકતું નથી તો તે
ત્રિકાળી વસ્તુને તેં કઈ રીતે પકડી? માત્ર અજ્ઞાનભાવથી જ પરનું ગ્રહણ–ત્યાગ માન્યું છે. પરના ગ્રહણ–
ત્યાગની માન્યતા છોડીને જ્ઞાન પોતાના સ્વભાવમાં એકાગ્ર થાય ત્યારે જ્ઞાનમાં સ્વદ્રવ્યને લીધું એટલે કે
આત્માનું ગ્રહણ કર્યું, તે જ્ઞાનમાં પરદ્રવ્ય પણ જણાય છે. પણ જ્ઞાન પોતાના સ્વભાવમાં વળ્યા વગર પર દ્રવ્યને
યથાર્થ જાણે તેવું સામર્થ્ય તેનામાં પ્રગટતું નથી. અને પરદ્રવ્યને જરા પણ ગ્રહે એવું સામર્થ્ય તો ત્રણકાળમાં કોઈ
જીવમાં નથી.
રાગને કદી ગ્રહણ કર્યો નથી ને રાગને કદી છોડતો પણ નથી, રાગનું પોતામાં ગ્રહણ કર્યું હોય તો છોડેને? જ્ઞાન
પોતાના સ્વભાવમાં એકાગ્ર થતાં તે રાગને છોડતું નથી. અહીં દ્રવ્યદ્રષ્ટિ બતાવીને પર્યાયદ્રષ્ટિ જ કાઢી નાંખી છે.
પરિપૂર્ણ સ્વભાવની શ્રદ્ધા કરીને જ્ઞાન તેમાં એકાગ્ર થયું ત્યાં રાગ એની મેળે છૂટી જાય છે; જ્ઞાન સ્વભાવમાં