છોડતું નથી તો પછી આત્મા શરીરને છોડે, આહારને છોડે, વસ્ત્ર પૈસા વગેરેને છોડે–એ વાત તો ક્યાં રહી?
જ્ઞાનથી કે રાગથી પણ પરનો ત્યાગ કરવાનું વસ્તુસ્વભાવમાં નથી.
સમયે સમયે વધતી જાય છે, અને એકેક પર્યાયને પૂર્ણ પકડે એવો નિર્મળ ઉપયોગ પ્રગટે છે. એક પર્યાયને પૂર્ણ
પકડતાં કેવળજ્ઞાન થઈ જાય છે, પણ પર્યાયના લક્ષે પર્યાયને રી પકડાતી નથી, અભેદ દ્રવ્યસ્વભાવમાં ઢળતાં
એકેક પર્યાયને જાણે–એવું કેવળજ્ઞાન પ્રગટે છે. જ્યાં સ્વભાવમાં એકતા કરીને જ્ઞાન કર્યું ત્યાં જ્ઞાન આત્માને ગ્રહે
એવો ભેદ પણ નથી.
હે ભાઈ, તારા વર્તમાન જ્ઞાનમાં પરની એક સમયની વર્તમાન અવસ્થાને જાણવાની પણ તાકત નથી, તો પછી
આહારાદિ પરદ્રવ્યને ગ્રહવાની કે છોડવાની વાત ક્યાંથી લાવ્યો? આહારનું ગ્રહણ કે ત્યાગ તારા દ્રવ્યમાં નથી,
ગુણમાં નથી, પર્યાયમાં પણ નથી અને રાગ કરીને પણ તું આહારને તો ગ્રહી કે છોડી શકતો નથી. આહાર તો
અનંત પરમાણુનો સ્થૂળ સ્કંધ છે, ને તારા ખ્યાલમાં તેનું સ્થૂળ પરિણમન આવે છે. આહારનો કોળિયો
થાળીમાંથી મોઢા સુધી આવ્યો, તેટલા વખતમાં તો તેના અનંતા ગુણોની અસંખ્ય પર્યાયો બદલાઈ ગઈ છે, તે
તો એકેક સમયે પરિણમે છે, પણ તેમાં દર્શન અને જ્ઞાન જ એવા છે કે જેનો ઉપયોગ છદ્મસ્થને અસંખ્ય સમય
સુધી લંબાય છે. શ્રદ્ધા વગેરે પર્યાયોનું કાર્ય એકેક સમયમાં જ થાય છે, તે એક પર્યાય પછી બીજી પર્યાયમાં
લંબાતું નથી. જ્ઞાનનું કાર્ય પરિપૂર્ણ થાય ત્યારે તો તે એકેક સમયમાં જ જાણવાનું કાર્ય કરે છે, પણ અધૂરું જ્ઞાન
તેનું કાર્ય લંબાતું નથી. જ્ઞાન, જ્યારે શુદ્ધનયના બોધ અનુસાર આત્માને જાણીને સ્વભાવમાં ઢળે છે ત્યારે તેની
સાથે સમ્યક્શ્રદ્ધા હોય છે, તે સમ્યક્ શ્રદ્ધા પોતે એક સમયે પૂરા આત્માને પ્રતીતમાં લેવાનું કામ કરે છે, પણ
જ્ઞાન તે શ્રદ્ધાને અસંખ્ય સમયે જાણે છે; શ્રદ્ધા એક સમયની હોવા છતાં જ્ઞાન તેને એક સમયમાં પકડી શકતું
નથી. જ્ઞાનનો ઉપયોગ સ્વભાવમાં ઢળતાં રાગ અને જ્ઞાનની એકતાબુદ્ધિ ટળીને દ્રવ્ય–ગુણ સાથે એકત્વ થાય છે
ને મિથ્યાત્વ સહેજે ટળે છે. ખરેખર જ્ઞાન મિથ્યાત્વને છોડે–એમ કહેવું તે પણ ઉપચાર છે. અને આત્મા કોઈ પર
વસ્તુને ભોગે–ફોડે કે દૂર–નજીક કરે એ વાત ત્રણકાળમાં બનતી નથી. અજ્ઞાની જીવ સ્વભાવ તરફના જ્ઞાનને
ચૂકીને, રાગ અને નિમિત્તમાં જ્ઞાનની એકતા માનીને સ્થૂળ બુદ્ધિથી સ્થૂળ પદાર્થોને પકડવાનું કે છોડવાનું માને
જાણે તેવું જ્ઞાન પ્રગટતું નથી ને તેવા જ્ઞાન સામર્થ્યની પ્રતીત પણ હોતી નથી.
પરિણમન ખ્યાલમાં આવે છે. આ રીતે આરાધક જીવ પણ એકેક સમયના પરિણામને જાણી શકતા નથી, તો
પરને મૂકે કે લ્યે એવો તો સ્વભાવ જ નથી, ને વિભાવથી પણ તેમ બનતું નથી.
પરિણામને પકડી શકતા નથી, જે સમયે જે પરિણામ થાય તે જ સમયે તેને પકડી શકતા નથી; તો પછી તેમને
પરવસ્તુનું ગ્રહણ–ત્યાગ ક્યાંથી હોય?