ક્ષણિક વિકાર નથી’ એવી કબૂલાત ન આવે, અને તે કબૂલાત વિના ‘ત્રિકાળી સ્વભાવ તરફ મારે ઢળવું’ એમ
તેને રહેતું નથી. માટે જીવની ક્ષણિક દશામાં પાપભાવ થાય છે, એ સિદ્ધ થાય છે.
તે આત્માનું સ્વરૂપ નથી માટે જીવ પાપની જેમ પુણ્યનો પણ અભાવ કરીને એકલા આત્મસ્વભાવમાં રહેવા
શુદ્ધ સ્વભાવની શ્રદ્ધા–જ્ઞાન કરી શકે નહિ.
તેના આયુષ્યના કારણે બચે છે. આ જીવ તેને બચાવી શકતો નથી. માટે પૈસાથી અને બીજા જીવના બચવાથી
આને પુણ્ય થતું નથી. પરંતુ પૈસા પ્રત્યેનો રાગ ઘટાડવાથી અને પોતાના અનુકંપાના ભાવથી તેને પુણ્ય થાય છે.
કેટલાક લોકો દયા દાનના ભાવને પાપ કહે છે. તે વાત સાચી નથી. જીવનો જે લોભ ઘટાડવાનો ભાવ અને
પ્રાણી પ્રત્યે અનુકંપાનો ભાવ થાય છે તે પુણ્ય ભાવ છે. તે ભાવ પાપ નથી તેમ ધર્મ પણ નથી; ધર્મ તો પુણ્ય
અને પાપથી રહિત તદ્ન જુદી જ ચીજ છે. તે તો આત્માનો અજ્ઞાન, રાગ–દ્વેષ રહિત સ્વભાવ છે. જેઓ પુણ્યને
પાપ છે તેમ તેની અવસ્થામાં થતા દયા–દાન–તૃષ્ણા ઘટાડવાના ભાવ તે પુણ્ય છે. દયા–દાનમાં પાપ માનનારા
દલીલ કરે છે કે “આપણે બીજા જીવને બચાવીએ પછી તે જીવ જેટલાં પાપ કરશે તેનું પાપ આપણને લાગશે;
ગરીબને પૈસા આપશું અને જો તે ખોટે રસ્તે વાપરશે તો તેનું પાપ આપણને લાગશે.” તેની તે વાત તદ્ન ખોટી
છે. પાપ–પુણ્ય પરથી લાગે છે કે પોતાના પરિણામથી થાય છે? પુણ્ય તો પોતાની તૃષ્ણા ઘટાડવાથી થાય છે;
બીજો જીવ શું કરશે પછીથી વધારે પાપ કરશે કે કેમ? તેની સાથે આને કાંઈ સંબંધ નથી.
પાપ કહે તો તેણે નવતત્ત્વને જાણ્યા નથી. વળી પુણ્ય–પાપ બેય ભાવો મલિન છે, તે આત્માનો સ્વભાવ નથી, તે
ધર્મ કે ધર્મનું સાધન નથી એમ સ્વીકાર ન કરે તો હું આ પુણ્ય–પાપરૂપ મલિનભાવોને ટાળી સ્વભાવનાં શ્રદ્ધા–
જ્ઞાન કરી શુદ્ધતા પ્રગટ કરું તેમ પણ રહેતું નથી.
પુણ્યને ધર્મ અથવા ધર્મનું કારણ માને તો તે વાત પણ સાચી નથી; તેણે પુણ્ય, પાપ અને ધર્મના સ્વરૂપને જુદાં
જાણ્યાં નથી.
વર્તમાન પર્યાયમાં મલિન છે; તેની પર્યાયમાં પુણ્ય–પાપરૂપ મલિનતા થાય છે. તેને ન માને તો ‘તે મલિનતા
રહિત જ્ઞાતા–દ્રષ્ટા મારો સ્વભાવ છે, તેનો આશ્રય લઈને હું ધર્મ કરું,’ એમ તેને રહેતું નથી. પુણ્ય અને પાપ
બેયને મલિન કહ્યા છે. બેયને મલિનતારૂપે ન સ્વીકારે તો ‘તે બંને ક્ષણિક ભાવોનો અભાવ કરીને ત્રિકાળી શુદ્ધ
સ્વભાવ તરફ વળવાનું રહેતું નથી. પુણ્ય અને પાપને–બંનેને જુદાં ન જાણે તો નવ તત્ત્વો રહેતાં નથી,