ज्ञानानंद स्वरूप आत्मानी साची ओळखाण अने तेमां स्थिरता करीने जे आत्माए अज्ञान–राग–द्वेषनो नाश
कर्यो अने मुक्तदशा (जीवनमुक्त दशा) प्रगट करी एटले के केवळज्ञान प्रगट कर्युं; तेने त्यार पछी जे वाणी छूटी
तेमां जे तत्त्वनुं अर्थात् जीवादि पदार्थोना वास्तविक स्वरूपनुं निरूपण आव्युं, तेने ‘प्रवचन’ कहे छे. ते
प्रवचनमां शुं उपादेय कह्युं छे ते वात चाले छे. ते प्रवचनमां नव तत्त्वनुं स्वरूप कह्युं छे; तेमांथी, “धु्रवपणाने
लीधे शुद्ध आत्मा ज उपलब्ध करवा योग्य छे” एम आचार्य भगवान उपदेशे छे. भगवानना श्रीमुखे
दिव्यध्वनिमां आत्मानुं यथार्थ स्वरूप आव्युं तेनुं अहीं कथन छे. आत्मा स्वभावथी तो शुद्ध, धु्रव, अविचळ
अने नित्य छे. राग, द्वेषना विकारी परिणाम तेनो मूळ स्वभाव नथी, माटे रागद्वेषादि विकारथी रहित एवा
कथनथी एम सिद्ध थाय छे के आज पूर्वे आत्मानो अनुभव नहोतो, अने वर्तमान अनुभव प्रगट करीने
अनंतकाळ रहेशे ए रीते आत्मा, पूर्वे अज्ञान–भावमां हतो अने आगामी भविष्यकाळमां स्वानुभव प्रगट
करीने टकी रहेशे. तेथी आत्मा अनादि अनंत छे ते नवो ऊपज्यो नथी अने तेनो कदी नाश थवानो नथी. त्रणे
काळे हयाती धरावनार एवो आत्मा स्वभावथी तो परना संबंध विनानो तथा राग–द्वेषना विकार विनानो,
त्रिकाळी शुद्ध, धु्रव वस्तु छे, परंतु अवस्थामां तेणे पोताना स्वभावथी विजातीय स्वभाववाळा अजीव द्रव्यो
उपर अनादिथी लक्ष कर्युं छे. माटे तेने अजीव एवां शरीर, वाणी अने मन वगेरे परद्रव्यो उपरथी लक्ष उठावीने
धु्रव एवी चैतन्यवस्तु उपर त्रिकाळी धु्रव आत्मा उपर लक्ष करवानुं कह्युं. तेथी नक्की थयुं के चेतना लक्षणवाळुं
जीवद्रव्य छे अने चेतना लक्षण विनानुं शरीर, वाणी आदि स्वरूप पुद्गल द्रव्य छे. ए रीते एक जीव द्रव्य अने
छे. तेमनी अहीं मुख्य वात नथी.
अनुकूळ–प्रतिकूळपणानी मान्यता करीने) हुं तेमनो भोक्ता, एम अनेक प्रकारथी अजीवमां पोतानुं होवापणुं
अज्ञानने लईने मानतो आव्यो छे. ए रीते भूलमां निमित्त एवुं–आत्माथी विरुद्ध स्वभाववाळुं–अजीव द्रव्य पण
जगतमां छे, तेना लक्षे जीव पोतानुं असली होवापणुं चूकीने परमां पोताना होवापणानी मान्यतारूप भूल करे छे.
प्रमाण दरेक आत्मा जुदा जुदा छे. बधा आत्मा जीवपणानी अपेक्षाए एक जाति छे, पण बधा आत्मा थईने
एक आत्मा नथी; बधाय व्यक्तिगत जुदा जुदा छे. चैतन्य स्वभाववाळा आत्माथी विरुद्ध जड पदार्थो
(पुद्गलो) पण अनंत छे. जाणनार देखनार स्वभावथी विपरीत स्वभाववाळा जड पदार्थो न होय तो,
‘जाणनार–देखनार स्वभाववाळो ते आत्मा’ एवा गुणोथी आत्माने जुदो पाडवानुं रहेतुं