: ૧૬: આત્મધર્મ : કારતક: ૨૦૦૬
શ્રી પરમાત્મપ્રકાશ – પ્રવચનો
(અંક ૭૨ થી ચાલુ) વીર સં. ૨૪૭૩ ભાદરવા સુદ પ: શુક્રવાર (દશલક્ષણીપર્વનો ઉત્તમક્ષમાદિન)
[૯૧] પરમાત્મ સ્વભાવનો ઉપદેશ સાંભળવા શિષ્યની વિનંતી :– આજે ઉત્તમક્ષમાનો દિવસ છે, તે
ઉત્તમક્ષમાનું ફળ પરમાત્મ–પ્રકાશ છે. અત્યારે પરમાત્મ–પ્રકાશનું વ્યાખ્યાન ચાલે છે. પ્રભાકરભટ્ટ શ્રીગુરુ પાસેથી
પરમાત્મ સ્વભાવનો ઉપદેશ સાંભળવા માગે છે. તેથી પોતાના શ્રીગુરુ પ્રત્યે વિનંતી કરે છે–
चउगइ दुक्खहं तत्ताहं जो परमप्पउ कोइ।
चउगइ दुक्ख विणास यरु कहहु पसाएँ सो वि ।। १०।।
ભાવાર્થ :– શ્રી પ્રભાકરભટ્ટ પરમાત્મસ્વભાવ સમજવાની ઝંખનાથી શ્રી ગુરુને વિનવે છે કે, દેવ–મનુષ્ય–તિર્યંચ
અને નરક એ ચારે ગતિના દુઃખોથી તપ્તાયમાન જીવને ચાર ગતિના દુઃખનો નાશ કરવાવાળો એવો જે કોઈ ચિદાનંદ
પરમાત્મસ્વભાવ છે તે કૃપા કરીને હે શ્રી ગુરુ આપ કહો.
[૯૨] શિષ્ય કેવો ઉપદેશ ઈચ્છે છે? :– અહીં માગણી પરમાત્મ સ્વભાવની જ કરી છે. તેને સ્વભાવની જ રુચિ છે, તેથી
આખો આત્મા જ જાણવાની માગણી કરી છે. એ ચિદાનંદ શુદ્ધસ્વભાવ ભવ્યજીવોના સંસારનો નાશ કરીને પૂર્ણ પરમાત્મદશા
દેનાર છે. આત્માનો પરમાત્મસ્વભાવ સર્વ વિભાવથી રહિત છે, તે સ્વભાવની ઓળખાણપૂર્વક વીતરાગ નિર્વિકલ્પ સમાધિના
બળથી નિકટ ભવ્યાત્માઓના ચાર ગતિના દુઃખનો નાશ થાય છે, ને તેને પરમાત્મદશાની પ્રાપ્તિ થાય છે. નિજસ્વરૂપની
પરમસમાધિમાં લીન થતાં વીતરાગી પરમાનંદ સુખામૃતથી આત્મા સંતુષ્ટ થાય છે, એવી સમાધિના બળથી મહામુનિઓ
નિર્વાણદશા પામે છે. એ રીતે સર્વ પ્રકારે ધ્યાન કરવા યોગ્ય પરમાત્મસ્વભાવ છે. તે સ્વભાવને નહિ જાણવાથી જ આ જીવ
અનાદિકાળથી સંસારમાં ભટકી રહ્યો છે.
–એવા પરમાત્મસ્વભાવનો ઉપદેશ તમારા પ્રસાદથી સાંભળવા હું ચાહું છું. માટે હે પ્રભો! કૃપા કરીને એવા
પરમાત્માનું સ્વરૂપ મને કહો! શિષ્ય કોઈ વ્યવહારનો પ્રશ્ન નથી પૂછતો, દયાભક્તિની વાત નથી કરતો પણ શુદ્ધ
આત્મસ્વભાવ જાણવાની જ ભાવના કરે છે, તેથી શ્રીગુરુને કહે છે કે પ્રભો! એવા પરમાત્માનું સ્વરૂપ કૃપા કરીને મને
જણાવો. ।। १०।।
એ રીતે પ્રભાકરભટ્ટ નામના સંસારથી ભયભીત શિષ્યે પરમાત્મસ્વભાવ જાણવા માટે શ્રીયોગીન્દ્રાચાર્યદેવ પાસે
વિનયપૂર્વક તેના ઉપદેશની વિનંતી કરી, તે સંબંધી ૮–૯–૧૦ એ ત્રણ ગાથામાં કહ્યું. પાત્ર શિષ્યમાં કેવી લાયકાત હોય
છે તે પણ તેમાં આવી જાય છે.
[૯૩] શ્રીગુરુ શિષ્યની વિનંતીનો ઉત્તર આપે છે :– હવે, પ્રભાકરભટ્ટની વિનંતી સાંભળીને શ્રીયોગીન્દ્રદેવ
આત્માનું સ્વરૂપ સમજાવવા માટે ત્રણ પ્રકારના આત્માનું વર્ણન કરે છે :–
पुणु पुणु पणविवि पंचगुरु भावें चित्ति धरेवि।
भट्ट पहायर णिसुणि तुहुँ अप्पा तिविहु कहेवि।। ११।।
ભાવાર્થ :– શ્રી યોગીન્દ્રદેવ કહે છે કે હે પ્રભાકરભટ્ટ! હું ત્રણ પ્રકારના આત્માનું વર્ણન કરું છું; તેને, ફરી ફરી
પંચપરમેષ્ઠીઓને પ્રણમીને અને નિર્મળ ભાવોથી જ્ઞાનમાં ધારણ કરીને, તું નિશ્ચયથી સાંભળ.
[૯૪] ઉપદેશ કઈ રીતે સાંભળવો? :– શ્રી યોગીન્દ્રદેવ કહે છે કે, હે શિષ્ય, તું નિશ્ચયથી સાંભળ. નિશ્ચય જે
શુદ્ધાત્મસ્વભાવ તેની દ્રષ્ટિથી સાંભળજે, પણ વ્યવહાર, રાગ કે વાણીના લક્ષે સાંભળીશ નહિ. શિષ્યે એમ કહ્યું હતું કે
પ્રભો, મને પરમાત્માનો સ્વભાવ સંભળાવો! ત્યારે શ્રીગુરુ કહે છે કે હે પ્રભાકરભટ્ટ તું નિશ્ચયથી સાંભળ! ‘હે
પ્રભાકરભટ્ટ! હું કહું છું તે તું સાંભળ! ’ એમ કહીને આચાર્યદેવે શિષ્યને પણ પોતાની સાથે ભેળવી દીધો છે, શિષ્ય પણ
અવશ્ય સમજી જવાનો છે. આ રીતે ગુરુ–શિષ્યના ભાવની સંધિ છે.
[૯૫] પ્રભાકરભટ્ટ શિષ્યની લાયકાત :– આ ગ્રંથમાં પહેલી સાત ગાથાદ્વારા માંગળિક કર્યા બાદ તરત જ (૮મી
ગાથામાં) પ્રભાકરભટ્ટનું નામ આવી ગયું છે; ને ત્યારપછી ઉત્તર આપતાં આ ગાથામાં પણ ‘भट पहायर णिसुणि
तुहुँ’ અર્થાત્ હે પ્રભાકરભટ્ટ! તું સાંભળ–એમ સંબોધન કર્યું છે. અને એ રીતે વકતા તથા