આત્મા ચિદાનંદ જ્ઞાનસ્વરૂપી તત્ત્વ છે, તે દેહથી છૂટું તત્ત્વ છે; પરંતુ અનંતકાળથી એક સેકંડમાત્ર પણ
ને શરીર જણાય છે. પણ શરીરમાં જાણવાનો સ્વભાવ નથી. છેલ્લામાં છેલ્લો રજકણ તે પરમાણુ છે, તેના બે
ભાગ થાય નહિ, જ્ઞાનથી પણ જેના બે ભાગ થઈ શકે નહિ તેવો પરમાણુ છે, તે અજીવ છે, જડ છે, તેને કાંઈ
ખબર પડતી નથી, એવા રજકણોનું બનેલું આ શરીર છે, તેને કાંઈ ખબર પડતી નથી, તે કાંઈ જાણતું નથી, પણ
આત્મા બધાને જાણે છે. જાણનાર આત્મા શરીરથી જુદો છે; જીવોએ અનંતકાળમાં કદી એક સેંકડમાત્ર તેને
જાણ્યો નથી.
તેવા ભાવો ઉત્પન્ન કરતો આવે છે ને તે ભાવોને જ પોતાનું સ્વરૂપ માને છે, તેથી તે સંસારમાં રખડે છે.
ને છે. જેને કલ્યાણ કરવું હોય તેણે સત્સમાગમ શોધીને આવા આત્માને સમજવો જોઈએ. એ સિવાય બીજા કોઈ
ક્રિયાકાંડ કે કર્મકાન્ડ તે કલ્યાણનો ઉપાય નથી. ધર્મની શરૂઆત આત્માનો ભરોસો કરવાથી થાય છે. આત્માના
ભરોસા વગર કદી ધર્મની શરૂઆત થતી નથી.
તેનાથી ધર્મ થતો નથી. જેમ લીંડીપીપરની તીખાશ અંદર હતી તે જ પ્રગટી છે, ઉપરથી તે તીખાશ ન દેખાય,
પણ તેને જાણીને ઘસે તો તે પ્રગટે છે. તે તીખાશ પત્થરમાંથી આવી નથી પણ લીંડીપીપરમાં જ હતી તેમાંથી તે
પ્રગટી છે. તેમ–આત્મામાં વર્તમાનદશામાં અલ્પજ્ઞાન દેખાય છે પણ અંદર પરિપૂર્ણ જ્ઞાનસામર્થ્ય ભર્યું છે, તેનામાં
કેવળજ્ઞાન પ્રગટીને સર્વજ્ઞ થવાની તાકાત છે, તેનો વિશ્વાસ કરીને તેમાં એકાગ્ર થાય તો કેવળજ્ઞાન પ્રગટ થાય
છે: પ્રગટમાં અલ્પજ્ઞાન હોવા છતાં અંતરમાં સર્વજ્ઞપદ પ્રગટવાની તાકાત ભરી છે, એને ઓળખીને તેમાં ઠરે તો
રાગ–દ્વેષ ટળી જાય, ને એટલો આનંદ રહી જાય, પૂરું જ્ઞાન રહી જાય–એનું નામ મુક્તિ છે. પહેલાંં એવા
આત્માની ઓળખાણ કરવી જોઈએ.
જેમ ઢેલના નાના ઇંડામાં મોટો મોર થવાની તાકાત પડી છે, તેમ આત્મામાં ઓછું જ્ઞાન હોવા છતાં તેનામાં
સર્વજ્ઞ થવાની તાકાત પડી છે. સર્વજ્ઞદેવ કહે છે– ‘હે જીવ! તું પણ તારી સર્વજ્ઞશક્તિથી પૂરો છે. તારી મુક્તિ
મારી પાસે નથી, મેં તને રખડાવ્યો નથી, ને હું તને મુક્ત કરતો નથી.’ આવા પોતાના અંતરસ્વભાવનો વિશ્વાસ
કરવો તે જ ધર્મની શરૂઆત કરવાની રીત છે. અનંતકાળે આત્માની પ્રભુતાને એક સેકંડમાત્ર રુચિથી સાંભળી
નથી. ધર્મની શરૂઆત કેમ થાય તે જ લોકો જાણતા નથી પ્રભો, તેં તારા ચૈતન્યની પ્રભુતાને એક સેકંડ પણ
જાણી નથી. હાલરડામાં પણ માતા કહે કે ‘મારો દીકરો ડાહ્યો.’ એમ જો તને ડાહ્યો કહે તો જ ઊંઘ આવે છે,
ગાંડો કહે તો ઊંઘ પણ આવતી નથી. હાલરડામાં પણ તને ડાહ્યો એટલે કે જ્ઞાનવાળો છે–એમ શીખવે છે. તેમ
ભગવાનની વાણીમાં તારાં હાલરડાં ગવાય છે કે ભાઈ, તું પૂરો કેવળજ્ઞાનસ્વરૂપી ડાહ્યો છે, ને તેની શ્રદ્ધારૂપી
પાટલે બેસીને નાહ્યો એટલે કે નિર્મળ થયો. ભાઈ, એકવાર શરીરનું લક્ષ મૂકી દે, પુણ્ય–પાપ જેટલો પણ તું નથી,
તારામાં પૂર્ણ પ્રભુતા છે, તેનો વિશ્વાસ કર. એનો વિશ્વાસ કર્યા વગર પુણ્ય