છે. આચાર્યદેવ તો બધા આત્માને સિદ્ધપણે જ ભાળે છે, કેમકે પોતાને સિદ્ધપણાની રુચિ છે ને અલ્પકાળે સિદ્ધ
થવું છે. જેને જ્યાં રુચિ હોય તે ત્યાં ભાગ પાડતો નથી, પણ અખંડ માને છે. જેમ બાપની મૂડી એક લાખ
રૂપિયાની હોય અને તેને ચાર પુત્રો હોય, તો ત્યાં તે દરેક પુત્ર કહે છે કે ‘અમારી પાસે એક લાખની મૂડી છે.’
ત્યાં ચાર ભાગલા પાડીને લક્ષમાં લેતો નથી. તેમ જ પાંચમી પુત્રી હોય તો તે પણ કહે કે ‘અમારી પાસે એક
લાખની મૂડી છે.’ અંદરમાં પૂર્ણ સ્વભાવની મૂડી છે તેની રુચિ નથી તેથી મમતાવડે બહારમાં પૂર્ણતા માને છે.
અંદરમાં સ્વભાવની પૂર્ણતાનું લક્ષ નથી તેથી બહારમાં પૂર્ણતા માનીને તેનાથી પોતાની મોટપ માને છે. પણ જો
ક્ષણમાં તે રુચિની ગૂલાંટ મારીને સ્વતરફ વળે તો સ્વભાવની પૂર્ણતાને માને અને સંયોગનો પોતામાં અભાવ
માને. જેમ કુંવારી બાલિકાનું સગપણ કરતાં જ તેનો અભિપ્રાય ફરી જાય છે કે જ્યાં સગપણ થયું તે ઘર ને તે
વર મારાં, આ ઘર કે આ ઘરની મૂડી મારી નથી. તેમ ધર્મી જીવે જયાં અંતર સ્વભાવ સાથે સગપણ બાંધ્યું ત્યાં
તેને અંતરસ્વભાવની રુચિ થતાં બહારની રુચિ ટળી જાય છે. રાગ અને સંયોગ હોવા છતાં તે મારાં નથી, હું
સિદ્ધસમાન છું–આમ ધર્મી જીવની દ્રષ્ટિ પલટી જાય છે. આવી ઓળખાણ અને પ્રતીત કરવી તે જ સિદ્ધિનો પંથ
છે. આ સિવાય બીજા કોઈ ઉપાયથી ભવનો આરો આવે તેમ નથી.
લીધે સમજતાં વાર લાગે છે. માર્ગની તો તદ્ન સરળતા છે, પણ અનંતકાળથી અપરિચિત માર્ગ સત્સમાગમ
વગર કયાંથી સમજાય? હજી સત્ય માર્ગ શું છે તે વાત સાંભળવા પણ ન મળતી હોય તે જીવો ક્યાંથી સમજે?
સત્સમાગમે રુચિ ફેરવે તો એક ક્ષણમાં ફરી જાય છે. પહેલેથી જ આત્મામાં સિદ્ધપણું સ્વીકાર્યા વગર સિદ્ધ થવા
તરફનો પુરુષાર્થ ઊપડે નહિ. ‘હું પામર છું, હું રાગી છું’ એમ ગોખ્યા કરે તો સિદ્ધદશા તરફનો પુરુષાર્થ કોના
જોર ઊપડશે? જેમ કોઈને બે કલાકમાં ચાર ગાઉ દૂર જવું હોય તો તેટલી ઝડપથી પગ ઊપાડે તેમ, આત્માને
પૂરો સિદ્ધ સમાન સ્વભાવ છે તેને દ્રષ્ટિમાં લ્યે તો પૂર્ણ સિદ્ધદશા તરફનો પુરુષાર્થ ઊપાડે. પણ ‘હું વિકારી છું,
રાગથી મને લાભ થાય છે’ એમ પ્રથમથી જ વકારમાં અટકતો અટકતો ચાલે તેને પૂર્ણતા તરફનો પુરુષાર્થ
ઊપડે નહિ, પણ તે તો રાગમાં જ અટકી જાય.
આવા ભેદજ્ઞાનથી જ ધર્મની શરૂઆત થાય છે, અને તે મોક્ષનો માર્ગ છે. તથા ‘હું શરીરાદિનાં કાર્ય કરી શકું,
વિકાર મારું સ્વરૂપ છે’ આવી બુદ્ધિ તે અધર્મ છે ને તે સંસારનો માર્ગ છે. જેમ ઘરમાં મેડી ઉપર ચડવાનો દાદરો
અને ભોંયરામાં નીચે ઊતરવાનો દાદરો જુદો જુદો હોય છે. તેમ આત્મામાં ઊર્ધ્વ ચડવાનો એટલે કે સિદ્ધદશાનો
માર્ગ જુદો છે ને અધોગતિનો એટલે કે સ્વર્ગ–નરકાદિ ચારગતિમાં ભ્રમણનો માર્ગ જુદો છે; અંતરમાં સ્વદ્રવ્ય
તરફની શ્રેણી તે ઊર્ધ્વગતિ એટલે મોક્ષનો ઉપાય છે અને પરાશ્રયબુદ્ધિથી પુણ્ય–પાપના ભાવ તે અધોગતિની
શ્રેણી એટલેે સ્વર્ગ–નરકનો માર્ગ છે. અજ્ઞાનીઓ સ્વર્ગને ઊર્ધ્વ ગતિ માને છે. પણ જ્ઞાની તો કહે છે કે સિદ્ધગતિ
તે જ ઊર્ધ્વગતિ છે, એ સિવાય સ્વર્ગાદિ ચારે ગતિના ભવ તે અધોગતિ છે. ધર્મી જીવ જાણે છે હું જાણનાર–
દેખનાર, સાક્ષી ચૈતન્ય છું, આ શરીર–મન–વાણી મારાં નથી–આમ સ્વદ્રવ્યનું અવલંબન તે ઊર્ધ્વ ગતિની શ્રેણી
છે. આ સમજ્યા વગર સંસાર પરિભ્રમણની હોળી શાંત થાય તેમ નથી. પહેલાંં તો સંસારની રુચિ ટળીને
સ્વભાવ તરફ રુચિ પલટી જવી જોઈએ. રુચિ અનુયાયી વીર્ય છે એટલે કે જ્યાં રુચિ હોય તે તરફ પુરુષાર્થ
વળ્યા કરે છે. સ્વભાવની રુચિ થતાં વારંવાર તેમાં પુરુષાર્થ વળ્યા કરે તે ચારિત્રનું કારણ છે.