: ૧૦૮ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર : ૨૦૦૬ :
જ્ઞાન પ્રગટ થયું છે, મોહ–રાગ–દ્વેષાદિ દોષોનો સર્વથા નાશ થયો છે, એક સમયમાં ત્રણકાળ–ત્રણલોકના
પદાર્થોને એક સાથે પૂર્ણ જાણે છે–તેમની દિવ્ય વાણી પણ આત્મસ્વભાવનું પૂર્ણ વર્ણન કરી શકતી નથી. તો
અલ્પજ્ઞની વાત શી? આત્મસ્વભાવ માત્ર સ્વાનુભવગોચર છે. પોતે જાતે તેની ઓળખાણ કરી–અનુભવ કરીને
તેનો પાર પમાય છે.
છેલ્લી કડીમાં કહે છે કે :–
એહ પરમપદપ્રાપ્તિનું કર્યું ધ્યાન મેં, ગજાવગર ને હાલ મનોરથ રૂપ જો;
તોપણ નિશ્ચય રાજચંદ્ર મનને રહ્યો; પ્રભુ આજ્ઞાએ થાશું તે જ સ્વરૂપ જો. અપૂર્વ.
પુણ્ય–પાપના વિકારથી રહિત આત્માના પૂર્ણપદની પ્રાપ્તિ માટે મેં ધ્યાન કર્યું છે. મારું ધ્યેય એટલે કે લક્ષ્ય
એક આત્માનું પૂર્ણ શુદ્ધ પદ જ છે. બીજુ કાંઈ મારું ધ્યેય નથી, શુભ વિકાર કે તેના ફળરૂપ દેવાદિના સંયોગો મારું
લક્ષ્ય નથી. મારું ધ્યાન તો પૂર્ણ શુદ્ધાત્મપદની પ્રાપ્તિમાં છે, છતાં આ ભવમાં તે પૂર્ણપદ પ્રાપ્ત કરું એવો મારો
પુરુષાર્થ નથી, તેથી ‘ગજાવગર ને હાલ મનોરથરૂપ જો.’ વર્તમાન પૂરો પુરુષાર્થ નહિ હોવાથી ગજાવગરનો છું,
છતાં પણ વર્તમાનમાં મનોરથ–મનરૂપી રથનાં પૈડાં–પૂર્ણાનંદ સ્વભાવ તરફ જ દોડે છે. પુણ્ય–પાપ તરફ દોડતાં
નથી. ‘તોપણ નિશ્ચય રાજચંદ્ર મનને રહ્યો.’ અને મારા મનોરથ પૂર્ણ સ્વભાવ તરફ દોડતા હોવાથી, શ્રીમદ્
રાજચંદ્ર કહે છે કે :– ‘મારા આત્માને ખાતરી છે કે ‘પ્રભુ આજ્ઞાએ થાશું તે જ સ્વરૂપ જો.” સર્વજ્ઞ ભગવાને સ્વયં
તે પરમપદ પ્રગટ કરીને તેનો જે પંથ કહ્યો, તેમણે જે આજ્ઞા કહી તે મારા ખ્યાલમાં છે. જે પ્રમાણે પરમપદનો પંથ
કહ્યો છે તે પ્રમાણે સ્થિર થતાં ‘થાશું તે જ સ્વરૂપ જો.’ એટલે કે અમે પોતે પરમપદરૂપ થઈ જશું.
ત્રિલોકીનાથ તીર્થંકર ભગવાને આત્માનો જેવો સ્વભાવ કહ્યો છે તેવો સમજવો તે તેમની આજ્ઞા છે.
‘આ’ – મર્યાદા, ‘જ્ઞા’–અંતર જ્ઞાન કરવું તે. આત્માદિ પદાર્થોનું જેવું સ્વરૂપ છે તેવું તેની સ્વરૂપ–મર્યાદા પ્રમાણે
સમજવું તે ભગવાનની આજ્ઞા છે. એ રીતે શરીરાદિ પરથી તથા રાગાદિ વિકારથી રહિત આત્માની ઓળખાણ
થઈ છે, અને જે કાંઈ અપૂર્ણતા રહી ગઈ છે તેનો નાશ કરીને પૂર્ણ થશું. આવી ભાવનાપૂર્વક આજના દિવસે
શ્રીમદ્દે રાજકોટમાં સમાધિમરણ કર્યું હતું.
કોઈ કહે છે કે શ્રીમદ્દે અહીંથી મરીને સીધો મનુષ્યદેહ ધારણ કર્યો છે, તે મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં અત્યારે
મનુષ્યપણે છે, અને તેમને કેવળજ્ઞાન થયું છે. આ વાત તદ્ન ખોટી છે. શ્રીમદ્ મહાવિદેહમાં મનુષ્યપણે જનમ્યા
નથી, કારણ કે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ મનુષ્ય મરીને (કર્મભૂમિમાં) મનુષ્ય થાય જ નહિ. મનુષ્ય મરીને મનુષ્ય થાય તે તો
મૂઢ હોય–મિથ્યાદ્રષ્ટિ હોય. ‘શ્રીમદ્ મરીને મનુષ્ય થયા છે’ એમ કહેનારા પોતે શ્રીમદ્ને મૂઢ–મિથ્યાદ્રષ્ટિ ઠરાવે છે
તેનું તેને ભાન નથી. જ્ઞાની મનુષ્ય મરીને દેવમાં જ જાય, એવો નિયમ છે.
અંતર સ્વભાવની ભાવના ભાવતાં દેહ છૂટે, આત્માની શાંતિપૂર્વક દેહ–વિયોગ થાય તેને સમાધિ કહે છે.
આ સિવાય બીજું જે કાંઈ કરે તે સમાધિ નથી.
શ્રીમદ્ મોક્ષમાળામાં ‘અમૂલ્ય તત્ત્વવિચાર’ના પાઠમાં કહે છે કે :–
‘હું કોણ છું ક્યાંથી થયો? શું સ્વરૂપ છે મારું ખરું? કોના સંબંધે વળગણા છે? રાખું કે એ પરહરું?
એના વિચાર વિવેકપૂર્વક શાંત ભાવે જો કર્યા; તો સર્વ આત્મિક જ્ઞાનના સિદ્ધાંતતત્ત્વો અનુભવ્યાં.
તે પ્રાપ્ત કરવા વચન કોનું સત્ય કેવળ માનવું? નિર્દોષ નરનું કથન માનો ‘તેહ’ જેણે અનુભવ્યું;
રે! આત્મ તારો! આત્મ તારો! શીઘ્ર એને ઓળખો, સર્વાત્મમાં સમદ્રષ્ટિ દ્યો, આ વચનને હૃદયે લખો.’
હે જીવ! તું તારા આત્માને ઓળખીને સર્વાત્મમાં સમદ્રષ્ટિ કર! કોઈના પ્રત્યે વિષમભાવ રાખીને તારે શું
પ્રયોજન છે? સામો જીવ એને ભાવે તરે છે અને એના જોખમે બૂડે છે, તું તારામાં સમભાવ રાખ, ઠીક–
અઠીકભાવ રહિત સર્વને દેખ અને જાણ! આવી ભાવના રાખતાં દેહ છૂટે તેને સમાધિ–મૃત્યુ કહે છે. અનંત
વોને પૂર્વે આવાંં સમાધિ–મૃત્યુ થઈ ગયાં છે. અને વર્તમાનમાં જેઓને આત્મજ્ઞાન છે તથા ભવિષ્યમાં જેમને થશે
તેમને સમાધિ–મરણે દેહ છૂટશે, માટે આ સમાધિ–મરણ અનુમોદવા જેવું છે.