Atmadharma magazine - Ank 078
(Year 7 - Vir Nirvana Samvat 2476, A.D. 1950).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 18 of 25

background image
: ચૈત્ર : ૨૦૦૬ : આત્મધર્મ : ૧૧૩ :
તેમ આત્માનો વિકાર રહિત ચિદાનંદ સ્વભાવ છે, તેનો વિશ્વાસ છોડીને બાહ્યમાં ભમે છે. અંતરના સ્વભાવનો
વિશ્વાસ કરીને તેમાં એકાગ્ર થવું તેનું નામ ધર્મ છે, અને તે મોક્ષનું મંગળ છે. મંગ એટલે પવિત્રતા, તેને જે લાવે
તે મંગળ છે. મંગળનો આ અર્થ અસ્તિથી છે. અને મમ એટલે અહંકાર, તેને જે ગાળે તે મંગળ છે. આ અર્થ
નાસ્તિથી છે. જે ભાવથી આત્મામાં પવિત્રતા પમાય અને અપવિત્રતા ટળે તે ભાવને મંગળ કહેવાય છે.
સમ્યગ્દર્શન–સમ્યગ્જ્ઞાન અને સમ્યક્ચારિત્ર તે મંગળ છે, તે જ અહિંસા છે, ને તે જ ઉત્કૃષ્ટ ધર્મ છે.
–આ પ્રમાણે માંગળિક કર્યું
હવે શ્રી પદ્મનંદી પંચવિંશતીના એકત્વ અધિકારની ૫૬મી ગાથા વંચાય છે; તેમાં શ્રી આચાર્યદેવ કહે છે
કે આત્મામાં એકત્વ થાય તે જ પ્રયોજન છે અને એ જ શાંત તથા સુખી થવાનો ઉપાય છે–
एवं सति यदेवास्ति तदस्तु किमिहापरेः।
आसाद्यात्मन्निदं तत्त्वं शान्तो भव सुखी भव।।
५६।।
એ પ્રમાણે આત્માના એકત્વ સ્વભાવના ચિંતવનથી જે થાય છે તે થાઓ, એ સિવાય બીજા વિચારોથી
શું પ્રયોજન છે?–એ રીતે વાસ્તવિક સ્વરૂપને પામીને અરે આત્મા! તું શાંત થા, તથા સુખી થા.–એમ જ્ઞાન
પોતાના આત્માને શિક્ષા દે છે.
જેમ પિતા પુત્રને શિખામણ આપે કે હે ભાઈ! તું સ્વ ઘર છોડીને બહાર પર ઘરમાં ન જા. તેમ અહીં
સમ્યગ્જ્ઞાન પોતાના આત્માને શિખામણ આપે છે કે હે આત્મા! પુણ્ય–પાપ રહિત એકત્વ સ્વભાવના ચિંતવનથી
જે નિર્મળ ભાવ પ્રગટે છે તે પ્રગટો આત્મસ્વભાવ સિવાય બીજી ચીજોની ચિંતાથી તારે આ જગતમાં શું પ્રયોજન
છે? અહીં કહ્યું કે...‘જે થાય છે તે થાઓ’ એટલે શું? બીજું કાંઈ થતું નથી પણ આત્માના એકત્વ સ્વભાવના–
ચિંતવનથી તો નિર્મળ નિર્મળદશા પ્રગટીને આત્મામાં અભેદ થતી જાય છે. સ્વભાવના લક્ષે નિર્મળ પર્યાય થતી
જાય છે ખરી, પણ તે પર્યાયો ઉપર ધર્મીની દ્રષ્ટિ નથી. તેથી કહ્યું કે એકત્વ સ્વભાવના ચિંતવનથી જે થાય તે
થાઓ એટલે કે મારો જે નિર્મળાનંદ સ્વભાવ છે તે પ્રગટો, તે સિવાય બીજા કોઈની મારે જરૂર નથી.
આત્મા શરીરાદિથી ભિન્ન છે, અને અવસ્થામાં જે રાગાદિ વિકારીભાવો અનેક પ્રકારના થાય તે પણ
આત્માના સ્વભાવમાં નથી. અનંત ગુણ–પર્યાયોથી અભેદ એકાકાર જ્ઞાનાનંદ સ્વભાવ છે, તેની શ્રદ્ધા–જ્ઞાન અને
એકાગ્રતાથી સ્વભાવની દશા પ્રગટે તો પ્રગટો, એ સિવાય મારે બીજાથી શું પ્રયોજન છે. અહીં ‘સ્વભાવની દશા
પ્રગટે તો પ્રગટો’ એમ કહેવામાં નિર્મળદશા પ્રગટવાની શંકા નથી, સ્વભાવ દ્રષ્ટિના જોરે નિર્મળદશા તો થાય જ
છે, પરંતુ તે અવસ્થા ઉપર દ્રષ્ટિની મુખ્યતા નથી માટે ‘તે દશા પ્રગટે તો પ્રગટો’ એમ કહીને તેની ગૌણતા કરી
છે. જે નિર્મળ દશા પ્રગટે છે તે પણ સ્વભાવ સાથે જ એકતા કરે છે.
જે જ્ઞાન જાગૃત થયું છે તે પોતે પોતાના આત્માને અંતરમાં સમજાવે છે કે અરે પ્રભો! હવે ક્યાં સુધી
રખડવું છે? પરાશ્રય ભાવે અનાદિ કાળથી રખડી રહ્યો છે. શું હજી ચોરાશીના અવતારની રખડપટીના થાક તને
નથી લાગ્યા? અનાદિથી સ્વભાવને ચૂકીને પર સાથે એકત્વપણું માન્યું. હવે પરથી ભિન્નપણું સમજીને આત્મા
તરફ વળ, આત્મા સાથે એકતા કર. હવે મારે આત્મા જોઈએ છે, હવે મારે આત્માના ચિદાનંદમાં એકાગ્ર થવું
છે.–આવી આત્માની સાચી વિચારણા પણ પૂર્વે અનંતકાળમાં કદી જાગી નથી. સત્સમાગમે શ્રવણનો અવસર
મળ્‌યો ત્યારે પણ આત્માની રુચિથી સાંભળ્‌યું નથી.
માણસો કહે છે કે અમારે પૈસા વગર ને અનાજ વગર ન ચાલે. અહીં તો આચાર્ય ભગવાન કહે છે કે હે
જીવ! આત્મા સિવાય પર પદાર્થોથી તારે શું પ્રયોજન છે? એક આત્માને વિષે પર વસ્તુઓનો સદાય અભાવ જ
છે, એટલે દરેક આત્માને સદાય પર વસ્તુ વગર જ ચાલે છે. દરેક આત્મા પર પદાર્થના અભાવે જ નભી રહ્યો
છે. રાગ અને વિકાર વગર ન ચાલે એમ પણ અજ્ઞાની માને છે. ખરેખર આત્માના સ્વભાવમાં તો રાગ અને
વિકારનો પણ અભાવ છે. તેથી ધર્મી કહે છે કે અહો, ચિદાનંદી ભગવાન આત્મા સિવાય બીજાથી મારે શું
પ્રયોજન છે? દરેક તત્ત્વ અનાદિ અનંત પરના અભાવે જ નભી રહ્યું છે. પણ મારે પર વગર ન ચાલે એવી
મિથ્યા માન્યતા અને રાગ–દ્વેષ વગર જીવે અનાદિથી અવસ્થામાં ચલાવ્યું નથી. પણ