: વૈશાખ : ૨૦૦૬ : આત્મધર્મ : ૧૩૧ :
–પછી મહાવીર મોટા થયા. –શેમાં? શરીરની પર્યાયમાં નહિ પણ આત્માની પર્યાયમાં. શરીરની પર્યાય જડને કારણે પુષ્ટ
થવા માંડી, તેનો કર્તા મહાવીરનો આત્મા ન હતો, અને આત્માના પ્રદેશત્વગુણની યોગ્યતાથી આત્માનું ક્ષેત્ર પહોળું
થવા માંડ્યું, તે વ્યંજનપર્યાય સન્મુખ પણ તેની દ્રષ્ટિ ન હતી. પણ વીતરાગી સ્વભાવની સન્મુખ દ્રષ્ટિ હતી; એટલે
સ્વભાવની શ્રદ્ધા–જ્ઞાનરૂપ પર્યાયમાં ભગવાન મોટા થયા.
કર્તાનું ઈષ્ટ તે કર્મ; શરીરની પુષ્ટ અવસ્થા થઈ તે આત્માનું કર્મ નથી, પણ તે તો જડ પુદ્ગલનું કર્મ છે. શરીર
મોટું થતું ત્યારે પણ ભગવાનને ભાન હતું કે શુદ્ધ ચિદાનંદ જ્ઞાનસ્વભાવે પરિણમનાર હું છું અને જે વીતરાગી શ્રદ્ધા–
જ્ઞાન–આનંદ પરિણામ પ્રગટે તે મારું કર્મ છે. શરીરની દશા વધે તે મારું કર્મ નથી. હું–આત્મા વિદ્યમાન છું તો જડ
શરીરની દશા થાય છે–એમ નથી. સ્વસન્મુખ દ્રષ્ટિથી જે નિર્મળ–દશા પ્રગટે તે જ ધર્મીનું ઈષ્ટ–કર્મ છે. વિકાર મારું કાર્ય
અને હું તેનો કર્તા–એમ મિથ્યાદ્રષ્ટિ વિકારને ઈષ્ટપણે સ્વીકારે છે. ચૈતન્ય તત્ત્વનું જેને ભાન નથી તે જીવ પુણ્ય–પાપ
વગેરે વિકારી પરિણામને પોતાનું ઈષ્ટ કાર્ય માને છે, અને તે વિકારનો કર્તા થાય છે. પરંતુ જડની અવસ્થાને તો
અજ્ઞાની પણ કરી શકતો નથી. –આવા ભાનસહિત ભગવાન મોટા થયા.
–પછી મહાવીર ભગવાને દીક્ષા લીધી. તે વખતે પણ ભગવાનના આત્મામાં પંચમહાવ્રતનો જે શુભવિકલ્પ
ઊઠ્યો તે વિકલ્પને ભગવાને કર્તા થઈને કર્યો નથી. શુદ્ધ ચિદાનંદ સ્વભાવની દ્રષ્ટિએ અને એકાગ્રતાએ જે નિર્મળ
શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્ર પરિણામ થયા તેના જ ભગવાન કર્તા છે. પરસન્મુખ દ્રષ્ટિ રહિત ધુ્રવસ્વભાવની સન્મુખ દ્રષ્ટિથી
ક્ષણે ક્ષણે વીતરાગી પરિણામને જ ભગવાન કરતા હતા. રાગ થાય તેને આત્માના કાર્ય તરીકે સ્વીકારતા નહિ.
–દીક્ષા પછી લગભગ સાડાબાર વર્ષ સુધી ભગવાન છદ્મસ્થપણે મુનિદશામાં રહ્યા. તે સાડાબાર વર્ષ સુધી ભગવાને
શું કર્યું? આત્માના સ્વભાવસન્મુખ દ્રષ્ટિ અને લીનતાથી ભગવાનને અરાગી પરિણામ ક્ષણે ક્ષણે વધતા હતા ને રાગ તૂટતો
હતો. આ કાર્ય ભગવાને કર્યું છે. એ સિવાય આહારને લેવો કે છોડવો–તે ભગવાને કાંઈ કર્યું નથી. લોકો કહે છે કે મહાવીર
ભગવાને બહુ પ્રતિકૂળ સંયોગ સહન કર્યા અને આહાર છોડ્યો. પરંતુ ખરેખર ભગવાનના આત્માએ તે કાંઈ કર્યું નથી.
સ્વભાવના આનંદની લીનતામાં રહેતાં આહારની લાગણી જ ન થાય, ત્યારે બહારમાં પણ આહારનો સંયોગ જડના કારણે
થવાનો જ ન હતો તેથી ન થયો; ત્યારે ભગવાને આહાર છોડ્યો–એમ ઉપચારથી કહેવાયું. પરંતુ ખરેખર ભગવાનના
આત્માએ પોતાના નિર્મળ પરિણામ સિવાય બીજું કાંઈ કર્યું નથી. ભગવાન સાડાબાર વર્ષ મુનિપણામાં રહ્યાં ત્યારે સર્વજ્ઞ
ન હતા, પણ અલ્પજ્ઞ હતા. પરંતુ ત્યારે પણ શુદ્ધ ચૈતન્ય તરફના વલણમાં શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્રના શુદ્ધ પરિણામને જ તેઓ
કરતા હતા. પંચમહાવ્રતનો શુભરાગ પણ ખરેખર ભગવાને કર્યો ન હતો. તે રાગનું સ્વામીપણું ભગવાન માનતા ન હતા.
–પછી જ્યારે ભગવાનનો આત્મા નિજસ્વરૂપમાં પૂર્ણપણે લીન થયો ત્યારે પૂર્ણજ્ઞાનદશા–કેવળજ્ઞાનને પામ્યો.
ચાર ઘાતિ–કર્મોનો નાશ સ્વયં થઈ ગયો ને ભગવાનને અરિહંતદશા પ્રગટી. ચાર ઘાતિકર્મોનો નાશ કરવાનું કાર્ય
ભગવાને કર્યું નથી, પૂર્ણજ્ઞાનદશારૂપી કાર્યને જ ભગવાને કર્યું છે.
કેવળજ્ઞાન પ્રગટ્યા પછી ત્રીસ વર્ષ સુધી ભગવાન અરિહંતપણે રહ્યા; તેમાં ભગવાને શું કર્યું? શું ત્રીસ વર્ષ સુધી
ભગવાને દિવ્યવાણી પ્રરૂપી?–ના. વાણી તો જડ પરમાણુનું પરિણમન છે, તે વાણીનો કર્તા જડ છે. ભગવાને તે વાણી કરી
નથી. આજે મહાવીર ભગવાનના જન્મકલ્યાણક નિમિત્તે ભાષણમાં લોકો કહેશે કે મહાવીર ભગવાને પર જીવોનો ઉદ્ધાર
કર્યો, મહાવીરે યજ્ઞમાં થતી હિંસા અટકાવી, મહાવીરે પરોપકાર અર્થે જીવન વિતાવ્યું;–વગેરે પ્રકારે મહાવીરના નામે ગોટા
વાળશે. પણ ભગવાન મહાવીરે પરનું કાંઈ કર્યું નથી. ભગવાનની વાણીનું નિમિત્ત પામીને તે વખતે જે જીવોની લાયકાત
હતી તે જીવોએ પોતાના પરિણામ ફેરવ્યા. ત્યાં ભગવાને કર્યું–એમ ઉપચારથી બોલાય છે. ખરેખર ભગવાને પરમાં કાંઈ
કર્યું નથી; ભગવાને તો પોતાના કેવળજ્ઞાનરૂપી કાર્ય જ કર્યું છે.
ચૈતન્યતત્ત્વમાં ક્ષણે ક્ષણે શું થઈ રહ્યું છે, તેની આ વાત છે. કોઈ આત્મા પરનું તો કાંઈ કરી શકતો નથી.
અજ્ઞાની પણ જડનો તો કર્તા નથી. એક પરમાણુ બીજા પરમાણુની અવસ્થાને કરતો નથી. જ્યારે મહાવીર ભગવાનની
વાણી છૂટી ત્યારે પાત્ર જીવોએ પોતે પોતાની લાયકાતથી સવળા પરિણામ કર્યા. ત્યાં મહાવીર ભગવાનના આત્માની
હાજરી હતી, તેથી ‘મહાવીરે હિંસા અટકાવી’ એમ નિમિત્તનું કથન છે.
ભગવાને ત્રીસ વર્ષ સુધી ઉપદેશ કર્યો–એ પણ ઉપચારનું કથન છે. ઉપદેશની વાણી છૂટી તે પરમાણુની પર્યાય થઈ
છે. તે પર્યાય વખતે ભગવાનનો આત્મા નિમિત્તરૂપે હાજર હતો. પણ વાણીના કાળ વખતે પણ તે આત્માનું તો ક્ષણે ક્ષણે
કેવળજ્ઞાનરૂપે જ પરિણમન થઈ રહ્યું છે. ભગવાન તે કેવળજ્ઞાનના કર્તા છે. ભગવાને વાણી કરી નથી, તેમ જ ભગવાન ત્યાં
વિદ્યમાન હતા માટે વાણી થઈ એમ પણ નથી. વાણી વખતે નિમિત્તરૂપે આત્મામાં જે જોગનું કંપન હતું તે જોગના કંપનરૂપ
કાર્યના કર્તા પણ ભગવાન નથી. ભગવાન સમયે સમયે કેવળજ્ઞાનરૂપી કાર્યના કર્તા છે ને કેવળજ્ઞાન તેમનું કર્મ છે.
–આવું ભગવાનના આત્માનું જીવન છે, એ સિવાય ભગવાને બીજું કાંઈ કર્યું નથી. હવે, ભગવાનની વાણીમાં
કહ્યું શું? ભગવાનની વાણીમાં આમ આવ્યું કે–
અહો જીવો! તમે તમારા સ્વભાવથી પરિપૂર્ણ છો. તમે