ભગવાન આત્માનું પ્રાપ્ય નથી. વાણીના શબ્દો થાય તેને જડ પરમાણુઓ પહોંચી વળે છે, વાણી તે ભગવાન આત્માનું
પ્રાપ્યકર્મ નથી એટલે કે આત્માએ તે વાણી કરી નથી. વાણી તે પરમાણુઓનો સ્વકાળ છે, તે વખતે આત્મા પોતાના
સ્વકાળમાં નિર્મળ પરિણામને કરે છે. એટલે મહાવીર ભગવાને વાણીને કરી નથી.
ભાષાના પરમાણુઓ જ ભાષારૂપે તેને પહોંચી વળ્યા છે. સમવસરણમાં દિવ્ય–વાણી છૂટી તે વખતે ભગવાન મહાવીર
તો પોતાની કેવળજ્ઞાન–પર્યાયમાં પહોંચી વળ્યા છે. ભગવાને તો તે સમયની પોતાની વીતરાગી કેવળજ્ઞાનદશાને પ્રાપ્ત
કરી છે. ભગવાને દિવ્યધ્વનિથી ઉપદેશ આપીને ચાર તીર્થની સ્થાપના કરી–એમ કહેવું તે વ્યવહારનું કથન છે. ચાર
તીર્થમાં સાધુ, અર્જિકા, શ્રાવક અને શ્રાવિકા એ દરેક જીવોએ પોતપોતાની સમ્યગ્દર્શન વગેરે નિર્મળ પર્યાયને પોતાની
યોગ્યતાથી જ પ્રાપ્ત કરી છે, ભગવાને તેમનું કાંઈ કર્યું નથી.
તે તે ક્ષણે આત્માવડે કરવામાં આવતા કેવળજ્ઞાનરૂપ પરિણામને જ કર્યા છે. અજ્ઞાની જીવ વિકારીભાવ કરીને તેનો કર્તા
થાય છે. પરનું તો કોઈ જીવ કરી શકતો નથી. હું પરનું કરું ને પર મારું કરે–એમ જે માને તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે. હું પરનું કરું
નહિ ને પર મારું કરે નહિ–એમ નક્કી કર્યું પછી કોના સામે જોવાનું રહ્યું? પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવ સામે જ જોવાનું રહ્યું,
એટલે સ્વસન્મુખ નિર્મળ પર્યાય થવા માંડી, તે ધર્મીનો ધર્મ છે. હે ભાઈ! પોતામાં સ્વભાવબુદ્ધિ છોડીને તું પરનો
આશ્રય માને તો ભગવાન શું કરશે તને? ભગવાન સામે દ્રષ્ટિ કરે તોપણ ભગવાન તારું કાંઈ કરી દે તેમ નથી. તું
તારા સ્વભાવ તરફ દ્રષ્ટિ વાળ તો તને ધર્મની શરૂઆતથી મોક્ષસુધી વચ્ચે દુઃખ નથી; દુઃખ કે અણગમો હોય તે ધર્મ
નથી, અને ધર્મમાં દુઃખ નથી.
અંર્તશક્તિમાંથી શાંતિના પરિણામ વ્યક્ત કરતો, તે–રૂપે પરિણમે છે, તેને ઊપજાવે છે અને તેને પ્રાપ્ત કરે છે. આ જ
ધર્મીનું ધર્મકાર્ય છે. અજ્ઞાની જીવ રાગાદિનો કર્તા થઈને તે રાગાદિ પરિણામને પકડે છે; અને પરને કરવાનું તે માને છે,
પરંતુ પરના કાર્યને તો તે જીવ પણ કરી શકતો નથી. દરેક પદાર્થ ભિન્ન ભિન્ન છે, અને સૌ સૌનું કાર્ય પોતપોતામાં જ
છે. ભગવાને પોતામાં નિર્મળ શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ કાર્ય કર્યું છે, એ સિવાય બહારમાં કાંઈ કર્યું નથી.
એમ ધર્મી માનતો નથી. પર્યાયબુદ્ધિવાળો માને છે કે ઈન્દ્રિયો હોય તો મને જ્ઞાન થાય, અને રાગને લીધે મને જ્ઞાન
થાય. ધર્મી જીવ તે ઈન્દ્રિયને કે રાગને ગ્રહતો નથી. હું શુદ્ધ ચૈતન્ય જ્ઞાનાનંદ છું–એમ પોતાના સ્વભાવને જાણતો થકો
ધર્મી જીવ નિર્મળ પરિણામને કરે છે. સ્વસન્મુખ શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્ર થયા તે પોતાના વીતરાગી પરિણામને ધર્મી જીવ
જાણે છે, પણ તે વિકલ્પને કે જડની દશાને પકડતો નથી.
સ્વભાવના ભાનમાં ભવની શંકા જ નીકળી ગઈ છે. ‘અભવ્ય અને ભવ્ય તે તો અરૂપી ભાવ છે એટલે તે તો કેવળી
ભગવાન જાણે, આપણને તેની ખબર ન પડે’ –આમ જે માને છે તેને અંશમાત્ર ધર્મ નથી. અભવ્ય જીવની અનંત
અનંત ભવે પણ મુક્તિ થતી નથી. ‘મારે હજી અનંતભવ કરવાના બાકી હશે’ એવી ભવની શંકા જેને ટળી નથી અને
‘હું ભવ્ય છું, મારે હવે અનંતભવ છે જ નહિ, અલ્પકાળે મારી મુક્તિ છે’ –એવી યથાર્થ નિઃશંકતા જેને પ્રગટી નથી, તે
જીવ ભવરહિત એવા વીતરાગી ભગવાનની વાણીની પરીક્ષા કરવાની ત્રેવડ લાવશે ક્યાંથી? સર્વજ્ઞ દેવને પૂર્ણાનંદદશા
થઈને ભવરહિત જીવન્મુક્તદશા થઈ, તે ભવરહિત પુરુષની વાણીની પરીક્ષા ‘ભવ્ય–અભવ્ય’ ની શંકાવાળો જીવ કરી
શકશે જ નહિ. જે ક્ષણે ક્ષણે ભવની શંકામાં પડ્યો છે તે જીવમાં ભવરહિત ભગવાનના વચન કેવા હોય તેની પરીક્ષા
કરવાની તાકાત હોય શકે નહિ. યથાર્થ વસ્તુસ્વરૂપ સમજ્યા વગર અને પોતાના આત્માનો નિર્ણય કર્યા વગર, મહાવીર
ભગવાનના નામે જેને જેમ ફાવે તેમ બોલે છે, અને પોતાની કલ્પનાને વર્દ્ધમાનદેશના કહીને ભગવાનના નામે ચડાવે
છે, પણ ખરેખર તો તેમાં મિથ્યાત્વનું પોષણ હોય છે. ભગવાનના આત્માએ શું કર્યું તેનું અજ્ઞાનીને ભાન નથી.