: વૈશાખ : ૨૦૦૬ : આત્મધર્મ : ૧૨૭ :
શ્રી પરમાત્મ – પ્રકાશ – પ્રવચનો
(લેખાંક ૧૫ મો) (અંક ૭૮ થી ચાલુ)
વીર સં. ૨૪૭૩ ભાદરવા સુદ ૧ દસલક્ષણી પર્વનો ઉત્તમ તપ દિન (૭)
[૧૪૨] અાત્માનો િનરંજનસ્વભાવ કેવો છે? : – હવે આત્માના નિરંજન સ્વભાવનું વર્ણન કરે છે–
(ગાથા १९ – २० – २१)
जासु ण वण्णु ण गंधु रसु जासु ण सद्दु ण फासु।
जासु ण जम्मणु मरणु ण वि णाउ णिरंजणु तासु।। १९।।
जासु ण कोहु ण मोहु मउ जासु ण माय ण माणु।
जासु ण ठाणु ण झाणु जिय सो जि णिरंजणु जाणु।। २०।।
अत्थि ण पुण्णु ण पाउ जसु अत्थि ण हरिसु विसाउ।
अत्थि ण एक्कु वि दोसु जसु सो जि णिरंजणु भाउ।। २१।।
ભાવાર્થ :– અહીં સિદ્ધભગવાન સમાન બધા આત્માનો સ્વભાવ છે તેનું વર્ણન છે. એકલા સિદ્ધભગવાનની વાત
નથી પણ પોતાના સ્વભાવની વાત છે. કેવો છે આ આત્માનો સ્વભાવ? –જેને લાલ, સફેદ વગેરે રંગ નથી, ગંધ નથી,
શબ્દ નથી, સ્પર્શ નથી, જન્મ કે મરણ નથી, એવા શુદ્ધ ચિદાનંદમય પરમાત્માને નિરંજન કહેવાય છે. વળી તેને ક્રોધ, મોહ
તથા મદ પણ નથી, માયા કે માન નથી; વળી જેને સ્થાન પણ નથી એટલે કે નાભિ, હૃદય, મસ્તક વગેરે ધ્યાનના સ્થાનો
કહેવાય છે તે સ્વભાવમાં નથી, અને ધ્યાન પણ નથી–એવા નિજ શુદ્ધાત્માને હે જીવ! તું જાણ. વળી તેને પુણ્ય–પાપના
પરિણામ કે કર્મ પણ નથી, હર્ષ કે વિષાદ પણ નથી અને બીજા પણ કોઈ દોષ નથી–ક્ષુધાદિ દોષ નથી; તે જ શુદ્ધાત્મા
નિરંજન છે, એમ તું જાણ અને તેની ભાવના તથા અનુભવ કર.
[૧૪૩] અાત્મધ્યાનમાં શું દેખાય છે? : – જેઓ સિદ્ધભગવાન થઈ ગયા છે તેમને આ વાત સમજાવતા નથી, પણ જેણે
આત્મસ્વભાવ જાણ્યો નથી તેને સમજાવે છે કે આત્માનો સ્વભાવ સિદ્ધ જેવો છે. અજ્ઞાનીઓ એમ માને છે કે આત્માનું
ધ્યાન કરતી વખતે ધ્યાનમાં રાતો–ધોળો વગેરે રંગ દેખાય અથવા પ્રકાશ દેખાય; તેની વાત ખોટી છે. આત્મા તો પાંચે
પ્રકારના રંગરહિત છે. આત્મધ્યાનમાં રંગ દેખાતો નથી પણ જ્ઞાનવડે જ્ઞાનસ્વભાવ જ દેખાય છે.
[૧૪] સત્ય અેટલે શું? : – આત્મા વાણી વગરનો છે. સત્ય બોલવું તે ધર્મ–એમ કોઈ વાર શાસ્ત્રમાં કહે, ત્યાં પરમસત્ય
જ્ઞાયકમૂર્તિમાં જ્ઞાન રોકાઈ જાય તે જ પરમાર્થે સત્યધર્મ છે. પણ સત્ય બોલવાનો વિકલ્પ તે રાગ છે, અને વાણી તો જડ છે,
તેનો કર્તા આત્મા નથી. આત્મા તો વાણી અને વાણીના વિકલ્પ રહિત છે.
[૧૪૫] અાત્મા જન્મ – મરણ રિહત છે : – આત્માને જન્મ–મરણ નથી. સિદ્ધભગવાન જન્મ–મરણરહિત છે, ને આ
આત્માનો સ્વભાવ પણ સિદ્ધ જેવો છે, તેથી આત્માના સ્વભાવને જન્મ–મરણ નથી. જેમ સિદ્ધ ભગવાનને મૃત્યુ કે જન્મ
નથી, તથા સૂર્ય–ચંદ્ર કદી નાશ પામતા નથી, તેમ આત્માનો સ્વભાવ કદી જન્મતો કે મરતો નથી, તે ત્રિકાળ ટકનાર છે.
[૧૪૬] સ્વત: પ્રકાશમાન શાશ્વત ચૈતન્યસ્વભાવ : – કોઈ એમ પૂછે છે કે આકાશમાં જે સૂર્ય છે તે સૂર્ય ન હોય તો
કોણ પ્રકાશે? ત્યારે ઉત્તર આપે છે કે ચંદ્ર તો છે ને! વળી પૂછે છે કે ચંદ્ર ન હોય તો? ઉત્તર આપે છે કે દીપકાદિનો
પ્રકાશ તો છે ને! ત્યારે વળી ફરી પૂછે છે કે એ દીપકાદિનો પ્રકાશ પણ ન હોય તો? તેનો ઉત્તર–તો હું શાશ્વત
ચૈતન્યમય છું, મારો ચૈતન્યસ્વભાવ સ્વત: પ્રકાશવાનો છે. તે કદી મરતો નથી. ચૈતન્યપ્રકાશ શાશ્વત છે, અને તે પરની
અપેક્ષા વગર સ્વત: જાણનાર છે. સ્વ–પર પ્રકાશક ચૈતન્ય સ્વભાવને પ્રકાશવા માટે ભિન્ન કોઈ પ્રકારની અપેક્ષા નથી.
[૧૪૭] અાત્માનો સ્વભાવ તે જ િજનશાસન : – વળી ક્રોધ, મોહ કે મદ પણ આત્માના સ્વભાવમાં નથી. જેમ સિદ્ધ
ભગવાનને ધ્યાન નથી તેમ આત્માને પણ ધ્યાન નથી. સિદ્ધપ્રભુને ચિત્ત જ નથી–ચિંતા જ નથી તો કોને રોકે? તેમ આ
આત્માના સ્વરૂપમાં પણ ચિત્તનું અવલંબન નથી તો કોને રોકવું? માટે આત્માના સ્વભાવમાં ધ્યાન નથી. આવા
સિદ્ધસમાન તારા સ્વભાવને હે જીવ! તું જાણ. તું જ્ઞાનમૂર્તિ જ છો, ‘વિકલ્પ છે ને તે ટાળું’ એવા ભેદ તારામાં નથી.
પર્યાયદ્રષ્ટિના ભંગ–ભેદ આત્માના નિશ્ચયશાસનમાં નથી. આત્માનો નિશ્ચય–સ્વભાવ તે જ જિનશાસન છે એમ
સમયસાર ગા. ૧૫માં કુંદકુંદ ભગવાને કહ્યું છે.
[૧૪૮] મિહમાવંત પદાથર્ પોતાનો અાત્મા જ છે : – અહીં આચાર્યદેવના કથનનો સાર એ છે કે હે શિષ્ય! પોતાનો
સ્વભાવ જ સંપૂર્ણ મહિમાવંત છે, માટે તેનું જ ધ્યાન કર. તે સિવાય કોઈ બીજાનો મહિમા કે પ્રશંસા મૂકી દે. જગતની
કોઈ વસ્તુનો સંયોગ થાય તે અપૂર્વ નથી, માટે માન, ખ્યાતિ, પૂજા, લાભ વગેરેની બડાઈને છોડીને સ્વભાવનો જ