અવસ્થા થાય તે જ આત્માની પર્યાય છે અને તે જ્ઞાન આત્મા સાથે અભેદ થતું હોવાથી જ્ઞાન તે જ આત્મા છે.
રાગ તે અનાત્મા છે.
વગેરે ભલે હો, પણ તે આત્મા નથી તેમ જ તે સમ્યગ્દર્શનનું ખરું કારણ નથી, તે તો રાગ છે. જ્ઞાન તે જ આત્મા
છે એમ નિશ્ચય કરવાની વાત પહેલાંં કરી છે; જો એ નિશ્ચય ન કરે તો સમ્યગ્દર્શન થતું નથી. વીતરાગ થયા
પહેલાંં ધર્મીને રાગ હોય, પણ તેને ભાન છે કે આ રાગ છે તે સત્ય આત્મા નથી ને આત્મામાં તેની અભેદતા
થતી નથી, તેથી તે ખરેખર આત્માની પર્યાય નથી. જે પર્યાય પ્રગટીને આત્મા સાથે અભેદ થાય તે જ ખરેખર
આત્માની પર્યાય છે.
જ્ઞાનસ્વભાવ સમજાવવા માટે, ‘રાગાદિ તે આત્માની પર્યાય નથી’ એમ કહેવામાં આવ્યું છે.
વિષયમાં સુખ માન્યું તે ખરેખર સુખ નથી. આત્માની રુચિ કરીને તેમાં લીન થતાં અતીન્દ્રિય સુખ પ્રગટે તે જ
ખરું સુખ છે. અત્યાર સુધી તને તે સુખ કદી થયું નથી. તો હવે જ્ઞાનસ્વભાવી આત્માને ઓળખીને તેની પ્રીતિ
કરવાથી તને ઉત્તમ સુખ થશે. જ્ઞાનમાત્ર આત્માનો નિશ્ચય કરીને તેની જ સદાય રુચિ કર. સદાય તેની જ રુચિ
કરવાનું કહ્યું છે, વચ્ચે ક્યાંય એક સમય પણ વ્યવહારની રુચિ કરવાનું નથી કહ્યું. વચ્ચે રાગ અને વ્યવહાર હોય
ભલે, પણ તેની રુચિ ન કરીશ. ‘સદાય’માંથી ક્યો સમય બાકી રહી ગયો? જો કોઈ સમય પણ આત્માની રુચિ
છોડીને વ્યવહારની રુચિ કરે તો તે આત્માને ધર્મદશા ટકે નહિ. વ્યવહારની રુચિ તો અનાદિથી અભવ્ય જીવ
પણ કરે છે, તેનાથી કલ્યાણ નથી.
પ્રીતિ કર. રાગનો વિકલ્પ ઊઠે તે જ્ઞાન નથી પણ જ્ઞાનથી ભિન્ન છે. જેટલું જ્ઞાન છે તેટલો જ આત્મા છે. જ્ઞાન
કોઈમાં કાંઈ ફેરફાર કરતું નથી, પણ બધાને જાણે છે. જેટલું જ્ઞાન તેટલો જ આત્મા એમ કહીને જ્ઞાનને અને
આત્માને અભેદ કર્યા, ને રાગને આત્માથી જુદો પાડયો. આવા આત્માની જ સદાય પ્રીતિ કર.
પર્યાયની સ્વતંત્રતા પણ આવી ગઈ.
સુધી ઊંધી રુચિ છે ને સત્ રુચિ પામ્યો નથી, તે પલટીને હવે આત્માનો નિર્ણય કરીને સદાય તેની રુચિ પામ.–
આમ કરવાથી હે ભવ્ય! તને ઉત્તમ સુખ થશે.
તું આત્મા સમજીને કલ્યાણ પ્રગટ કરવા ખાતર અમારી સન્મુખ આવ્યો હો તો એમ નિર્ણય કર કે જેટલું જ્ઞાન
છે તેટલો જ આત્મા છે; પુણ્ય–પાપ તે સત્ય આત્મા નથી, પણ અસત્ય આત્મા છે એટલે કે આત્માના
પરમાર્થસ્વભાવની દ્રષ્ટિથી જોતાં પુણ્ય–પાપ તેનામાં છે જ નહિ તેથી તે આત્મા નથી. જ્ઞાનસ્વભાવ તે જ આત્મા
છે. જ્ઞાનસ્વભાવ જાણવા સિવાય બીજું શું કરે? જ્ઞાન કર્તા થઈને કોઈ