चार गतिमां परिभ्रमणना मूळियां ऊभा राखनारो संसारतत्त्व गणवामां आव्यो छे. संसारनी पेढी क्यां चाले
छे? के द्रव्यलिंगी मिथ्याद्रष्टि पासे ते संसारतत्त्व छे; संसारतत्त्वनी पेढीनो नायक द्रव्यलिंगी मिथ्याद्रष्टि साधु छे.
करतां आचार्यदेव जणावे छे के– ‘आ शास्त्रने कलगीना अलंकार जेवां आ पांच सूत्रोरूप निर्मळ पांच रत्नो–के
जेओ संक्षेपथी अर्हंत भगवानना समग्र अद्वितीय शासनने सर्वत: प्रकाशे छे तेओ–विलक्षण (भिन्न भिन्न)
पंथवाळी संसार–मोक्षनी स्थितिने जगत समक्ष प्रगट करतां थकां जयवंत वर्तो. ’
फक्त मुनिने आहार देवाना शुभभावथी परितसंसार थई जाय–एम जे मानता होय ते भले त्यागी होय तो
पण संसारतत्त्व ज छे; बाह्यमां त्यागी थई गयो माटे मोक्षमार्गी थई गयो–एम नथी. बहारनी क्रियाओ हुं करुं
छुं ने शुभ–पुण्यथी धर्म थाय–एम जे पदार्थनो अयथार्थ निश्चय करे छे ते मिथ्यात्वमोहने लीधे अनंतकाळ सुधी
संसारमां रखडशे, तेथी ते संसारतत्त्व छे.
धर्म माने अथवा जड पैसाथी पुण्य थाय–एम माने तो ते मिथ्या मान्यता छे अने ते संसार छे. पैसाथी पुण्य
थतुं नथी पण जीवना मंदरागथी पुण्य थाय छे, ने जो पैसा खर्चवामां मान–आबरू पोषवानो अशुभभाव होय
तो पाप थाय छे; तेम ज मंदराग करे तेनाथी धर्म थतो नथी पण पुण्य थाय छे, छतां तेनाथी धर्म माने तो ते
ऊंधी मान्यतावाळा जीवो महा मोहथी मलिन छे, तेमनी ऊंधी श्रद्धामां ज संसार पड्यो छे, तेथी ते ज
संसारतत्त्व छे. अहीं अभेद विवक्षाथी ऊंधी मान्यतावाळा जीवने ज संसारतत्त्व कह्यो छे. ते जीवने कर्मनो उदय
ऊंधी श्रद्धा करावतो नथी पण ते पोते–स्वयं अविवेकथी तत्त्वनी ऊंधी श्रद्धा करे छे, तेथी ते संसारमां रखडे छे.
मान्यताथी सततपणे मोहमळथी मलिन वर्ते छे, ने क्षणे क्षणे विकारी भावोमां ज बदल्या करे छे, तेथी ते ज
संसारतत्त्व छे. ऊंधी मान्यता ते ज संसार छे; ते ऊंधी मान्यता अनादिथी एक समय पण तूट पाडतो नथी,
तेथी सतत् मोहने भेगो करीने संसारमां भमे छे. जो एक समय पण ते ऊंधी मान्यतामां तूट पाडीने साची
समजण प्रगट करे तो अल्पकाळमां मुक्ति थया विना रहे नहीं.
कोई पाप कहे तो ते मिथ्याद्रष्टि छे; ते करुणाभावनुं तेने पुण्य छे; पाछळथी ते पांचसो रूा. मां कसाई बीजी
वधारे गायो लावशे माटे तेनी हिंसानुं पाप पेला रूा. आपनारने लागे–एम कोई माने, तो ते वात तद्न
जूठी छे. गायो छोडावनारने तो ते वखतना तेना करुणाभावनुं पुण्य थयुं, पाछळथी कसाई शुं करे तेनुं पाप
तेने नथी.