Atmadharma magazine - Ank 087 (Original language). Page: 20.

: પોષ: ૨૪૭૭ : ૫૯:

એ ત્રણ લક્ષણ છે ને પરિણામ તે લક્ષ્ય છે; તથા પરિણામમાં વસ્તુ વર્તે છે તેથી તે વસ્તુ પણ ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવ
એવાં ત્રિલક્ષણવાળી જ છે.

કોઈ પણ પરિણામ લ્યો તો પ્રવાહની અત્રૂટ ધારામાં તે ધુ્રવ છે, પોતાના સ્વકાળ અપેક્ષાએ તે ઉત્પાદ છે

ને પૂર્વપરિણામ અપેક્ષાએ તે વ્યયરૂપ છે. એ રીતે પરિણામ ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવયુક્ત સત્ છે. ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવ
લક્ષણ છે ને પરિણામ તે લક્ષ્ય છે. પરિણામ કોઈ બીજા પદાર્થને લઈને થતા નથી પણ તે સ્વયં પોતાના
અવસરમાં સત્ છે. ભગવાનની વીતરાગી મૂર્તિને કારણે કે ગુરુના ઉપદેશને કારણે જીવને રાગના કે જ્ઞાનના
પરિણામ થયા–એમ નથી. તેમ જ પર જીવ બચ્યો માટે અહીં અનુકંપાના ભાવ થયા–એમ નથી. પણ જીવના
પ્રવાહક્રમમાં તે તે ભાવવાળા પરિણામ સત્ છે. કોઈ પણ દ્રવ્યના પરિણામની સળંગ ધારામાં એક પણ સમયની
ત્રૂટ પડતી નથી. જો આમ પરિણામને ઓળખે તો તે પરિણામોના પ્રવાહમાં વર્તતા દ્રવ્યને પણ ઓળખે, કેમ કે
પોતાના પરિણામના સ્વભાવને કોઈ દ્રવ્ય છોડતું નથી ઉલંઘતું નથી.

આવો વસ્તુસ્વભાવ સમજ્યા વિના ક્યાંય બહારથી ધર્મ આવી જવાનો નથી. જેમ સાંઠીના ભારા વેંચતાં

વેંચતાં લખપતિ ન થવાય, પણ હીરા–માણેકનાં પારખાં કરતાં શીખે તો તેના વેપારથી લખપતિ થવાય. (આ
તો દ્રષ્ટાંત છે.) તેમ અંતરના ચૈતન્ય–હીરાને પરખવાની કળામાં જ ધર્મની કમાણી થાય તેમ છે. એ સિવાય કોઈ
બાહ્ય ક્રિયાકાંડથી કે શુભરાગથી ધર્મની કમાણી થતી નથી. જુઓ, આ તો દ્રવ્યાનુયોગનો સૂક્ષ્મ વિષય છે એટલે
અંદર ઝીણી દ્રષ્ટિ કરે તો સમજાય તેવું છે.

વસ્તુમાં જે કાળે જે પરિણામ થાય છે તે સત્ છે, ત્રણ કાળના પરિણામો પોતપોતાના કાળે સત્ છે; ને

એવા પરિણામમાં દ્રવ્ય વર્તમાન–વર્તમાન વર્તી રહ્યું છે. તે દ્રવ્ય ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવ એવા ત્રણલક્ષણવાળું છે. ઉત્પાદ,
વ્યય ને ધુ્રવ એમ ત્રણ જુદા જુદા લક્ષણ નથી પણ ઉત્પાદ, વ્યય ને ધુ્રવ એ ત્રણે થઈને દ્રવ્યનું એક લક્ષણ છે.

ભાઈ! તારા જ્ઞાનમાં તું એવો નિર્ણય કર કે દ્રવ્યમાં જે સમયે જે પરિણામ છે તે સમયે તે જ સત્ છે,

તેનો હું જ્ઞાતા છું, તેમાં કાંઈ ફેરફાર કરનાર નથી. –આમ જાણતાં પર્યાયના રાગનું સ્વામીપણું ને અંશબુદ્ધિ ટળી
જાય છે, ને દ્રવ્યનાઅલક્ષે સમ્યક્ત્વ ને વીતરાગતા થાય છે, તે જ ધર્મ છે.

દરેક દ્રવ્ય ભિન્ન ભિન્ન છે; તે ભિન્ન ભિન્ન દ્રવ્યનાં ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવ વડે તે તે દ્રવ્યની સત્તા ઓળખાય

છે. એક દ્રવ્યનાં ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવ વડે બીજા દ્રવ્યની સત્તા ઓળખાતી નથી. શરીરમાં રોટલા ન આવ્યા તે
પરિણામ વડે પુદ્ગલ દ્રવ્યની સત્તા ઓળખાય છે, પણ તેના વડે જીવના ધર્મપરિણામ ઓળખાતા નથી. રોટલા ન
આવ્યા–ત્યાં પુદ્ગલદ્રવ્ય જ તેની પરિણામધારામાં વર્તતું થકું તે પરિણામ વડે લક્ષિત થાય છે. અને તે વખતે
આત્મા પોતાના જ્ઞાનાદિ પરિણામ વડે લક્ષિત થાય છે. જે દ્રવ્યના જે પરિણામ હોય તેના વડે તે દ્રવ્યને
ઓળખવું જોઈએ, તેને બદલે એક દ્રવ્યના પરિણામ બીજા દ્રવ્યે કર્યા–એમ જે માને છે તેણે વસ્તુના પરિણામ
સ્વભાવને જાણ્યો નથી એટલે કે સત્ને જ જાણ્યું નથી. વસ્તુ સત્ છે, ને સત્નું લક્ષણ ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવ છે,
એટલે વસ્તુમાં સ્વભાવથી જ સમયે સમયે ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવ થયાં જ કરે છે, તો બીજો તેમાં શું કરે? –કાં તો
જ્ઞાતા રહીને વીતરાગભાવ કરે, ને કાં તો ફેરફાર કરવાનું અભિમાન કરીને મિથ્યાભાવને કરે, પણ પદાર્થમાં તો
કાંઈ પણ ફેરફાર કરી શકતો નથી.

‘જીવના વ્રત કરવાના ભાવને લીધે દ્વારિકાનગરી સળગતી બચી ગઈ, ને વ્રત કરનાર કોઈ ન રહ્યો તેથી

તે દ્વારિકા સળગી’ –એમ જે માને છે તેને વસ્તુના સ્વભાવની ખબર નથી. અથવા તો, કોઈ જીવના ક્રોધ–
પરિણામને લીધે દ્વારિકા સળગી–એમ પણ નથી. દ્વારિકા નગરીનો એકેક પુદ્ગલ પોતાના પરિણામની ધારામાં
વર્તી રહેલ દ્રવ્ય છે. તેના પ્રવાહક્રમમાં તેના સ્વકાળે તેના પરિણામ થયા છે. ને વ્રત કે ક્રોધાદિ જીવના પરિણામ
થયા તેમાં તે જીવદ્રવ્ય વર્તે છે. સૌ દ્રવ્ય પોત–પોતાના પરિણામમાં ભિન્ન ભિન્ન વર્તે છે. તેમા એકના
પરિણામને લીધે બીજાના પરિણામ થાય કે અટકે એમ માનનાર મૂઢ છે; ભગવાને કહેલા ત્રિલક્ષણ
વસ્તુસ્વભાવને તેણે નથી જાણ્યો.

વસ્તુ સમયે સમયે પોતાનાં ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવને કરે કે પરનાં ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવને કરવા જાય? પરવસ્તુ

પણ તેના સ્વભાવથી જ ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવવાળી છે. વસ્તુ

< Previous Page Next Page >