ઉપાદાનના પરિણામ થાય એ વાત આમાં ક્યાંય રહેતી નથી. દરેક વસ્તુ પોતે નિત્યપરિણામીસ્વભાવવાળી છે–
‘પરિણમતો–પરિણમતો નિત્ય’ સ્વભાવ છે. આવા સ્વભાવમાં સદાય રહેલી વસ્તુ પોતે ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવ સહિત
છે–એમ આનંદથી માનવું–અનુમોદવું.
‘જેમ જેણે (અમુક) લંબાઈ ગ્રહણ કરેલી છે એવા લટકતા મોતીના હારને વિષે, પોતપોતાનાં સ્થાનોમાં
પહેલાંનાં મોતીઓ નહિ પ્રગટ થતાં હોવાથી તથા બધેય પરસ્પર અનુસ્યૂતિ રચનારો દોરો અવસ્થિત હોવાથી
ત્રિલક્ષણપણું પ્રસિદ્ધિ પામે છે.....’ (પૃ. ૧૬૫–૬)
સ્થાને પછીપછીનું મોતી પ્રકાશે છે, એટલે કે મોતી અપેક્ષાએ હારનો ઉત્પાદ છે. તથા એક પછી બીજા મોતીને
લક્ષમાં લેતાં પહેલાંનું મોતી લક્ષમાંથી છૂટી જાય છે એટલે પહેલાંંનું મોતી પછીના સ્થાને પ્રકાશતું નથી તે
–એ રીતે હાર ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવ એવાં ત્રણ લક્ષણવાળો નક્કી થાય છે. હારનું દરેક મોતી પોત–પોતાના સ્થાનમાં
છે, પહેલું મોતી બીજે ન હોય, બીજું ત્રીજે ન હોય. જ્યાં જે છે ત્યાં જ તે છે; પહેલાના સ્થાનમાં પહેલું મોતી છે,
પછીના સ્થાનમાં પછીનું મોતી છે, ને હારનો સળંગ દોરો બધે ય છે. મોતીની માળા ગણતાં પછી પછીનું મોતી
આંગળીના સ્પર્શમાં આવતું જાય છે તે અપેક્ષાએ ઉત્પાદ, પહેલાંં પહેલાંંનું મોતી છૂટતું જાય છે તે અપેક્ષાએ વ્યય,
ને માળાના પ્રવાહ તરીકે પ્રત્યેક મોતીમાં વર્તતી માળા ધુ્રવ છે–એ રીતે તેમાં ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવરૂપ ત્રિલક્ષણપણું
પ્રસિદ્ધિ પામે છે.
‘મોતીના હારની જેમ, જેણે નિત્યવૃત્તિ ગ્રહણ કરેલી છે એવા રચાતા (પરિણમતા) દ્રવ્યને વિષે,
પરિણામો પ્રગટ થતા હોવાથી અને પહેલાંં પહેલાંંના પરિણામો નહિ પ્રગટ થતા હોવાથી તથા બધે ય પરસ્પર
અનુસ્યૂતિ રચનારો પ્રવાહ અવસ્થિત (–ટકતો) હોવાથી ત્રિલક્ષણપણું પ્રસિદ્ધિ પામે છે. ’ (પૃ. ૧૬૬)
દ્રષ્ટાંતમાં લટકતો હાર હતો, સિદ્ધાંતમાં પરિણમતું દ્રવ્ય છે.
દ્રષ્ટાંતમાં મોતીઓને પોતપોતાનું સ્થાન હતું, સિદ્ધાંતમાં પરિણામોને પોતપોતાનો અવસર છે.
ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવસ્વભાવવાળું આખું દ્રવ્ય સત્ છે, તેમાં ક્યાંય ફેરફાર થતો નથી. –આમ આખું સત્
જ્ઞાતાપણે રહ્યું. એમ ને એમ આખું દ્રવ્ય ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવસ્વભાવથી સત્ પડ્યું છે–એમ દ્રવ્યમાં દ્રષ્ટિ જતાં
સમ્યક્ત્વનો ઉત્પાદ ને મિથ્યાત્વનો વ્યય થયો, ને પછી પણ તે દ્રવ્યની સન્મુખતાથી ક્રમેક્રમે વીતરાગતા વધતી
જાય છે. –આવો ધર્મ છે.
આડોઅવળો થતો નથી. તેમ દ્રવ્યના ત્રણકાળના પરિણામનો નિશ્ચિત્ સ્વઅવસર છે, દ્રવ્યના ત્રણકાળના
પરિણામોનો પોતપોતાનો જે અવસર છે તે અવસરમાં જ તે થાય છે, આડાઅવળા થતા નથી. –આવો નિશ્ચય
કરતાં જ જ્ઞાનમાં વીતરાગતા થાય છે. આ નક્કી કરતાં અનંતું વીર્ય પરથી પાછું ખસીને દ્રવ્ય તરફ વળી ગયું,