વસ્તુસ્વરૂપને વિપરીત જાણ્યું તેથી તે અજ્ઞાનના ફળમાં તેને ચોરાશીના અવતારમાં રખડવાનું થશે.
રચનાર કહો તો તે પહેલાંં વસ્તુ ન હતી એમ ઠરે એટલે વસ્તુનું નિત્યપણું ન રહે. વસ્તુ ત્રિકાળ સત્ છે, અને તે
વસ્તુ પરિણામસ્વભાવવાળી છે, ત્રિકાળી દ્રવ્ય જ પોતાના ત્રણેકાળના વર્તમાન–વર્તમાન પરિણામને રચે છે, તે
પરિણામો પણ સ્વઅવસરમાં સત્ છે, માટે તે પરિણામનો રચનાર પણ બીજો કોઈ નથી. જેમ ત્રિકાળી દ્રવ્યનો
કર્તા કોઈ બીજો–ઈશ્વર વગેરે–નથી, તેમ તે ત્રિકાળી દ્રવ્યના વર્તમાન પરિણામનો પણ કર્તા કોઈ બીજો (નિમિત્ત,
કર્મ કે જીવ વગેરે) નથી. પોતાના એકેક સમયના ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવમાં ટકે છે માટે દ્રવ્ય સત્ છે. જો દ્રવ્ય
બીજાનાં ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવને અવલંબે તો તે પોતે સત્ રહી શકે નહીં. માટે જે જીવ દ્રવ્યને ખરેખર ‘સત્’ જાણતો
હોય તે દ્રવ્યનો કે દ્રવ્યની કોઈ પર્યાયનો કર્તા બીજાને ન માને; દ્રવ્યનો કે દ્રવ્યની કોઈ પર્યાયનો કર્તા બીજાને
માને તે જીવે ખરેખર ‘સત્’ ને જાણ્યું નથી.
રાગરહિત પડી છે–તેનો વિશ્વાસ કરે, એટલે રાગની રુચિનું જોર તૂટીને આખી વસ્તુ ઉપર રુચિનું જોર વળ્યું,
એટલે કે સમ્યક્રુચિ ઉત્પન્ન થઈ, રાગ અને આત્માનું ભેદજ્ઞાન થયું. હું પરમાં નથી વર્તતો, મારા પરિણામમાં
પરવસ્તુ નથી વર્તતી, પણ હું મારા પરિણામમાં જ વર્તું છું–આમ પરિણામ અને પરિણામીની સ્વતંત્રતા જાણતાં,
રુચિ પરમાં નથી જતી, પરિણામ ઉપર પણ નથી રહેતી પણ પરિણામી દ્રવ્યમાં ઘૂસી જાય છે, એટલે કે સમ્યક્–
રુચિ થાય છે.
કેવળજ્ઞાન પર્યાયને જોવાનું ન રહ્યું, પણ દ્રવ્ય સામે જ જોવાનું રહ્યું; દ્રવ્યની સન્મુખતામાં અલ્પકાળે કેવળજ્ઞાન
થયા વિના રહે નહિ.
ઉત્પાદ છે, મિથ્યાજ્ઞાનપર્યાયપણે વ્યય છે ને જ્ઞાનમાં સળંગ પરિણામોપણે ધુ્રવતા છે. –એ રીતે આમાં ધર્મ આવે છે.
પરિણામ પરિણામીના છે–એમ પરિણામ અને પરિણામીની સ્વતંત્રતાની રુચિમાં સ્વદ્રવ્યની સમ્યક્રુચિ ઉત્પન્ન
થઈને મિથ્યારુચિનો નાશ થઈ જાય છે.
કર તો તારું જ્ઞાન સાચું થશે ને ભવનું પરિભ્રમણ ટળશે. જો વસ્તુના સ્વભાવને વિપરીત માનીશ તો અસત્
વસ્તુની માન્યતાથી તારું જ્ઞાન મિથ્યા થશે અને તારું પરિભ્રમણ મટશે નહિ; કેમ કે મિથ્યાત્વને જ સૌથી મોટું
પાપ ગણવામાં આવ્યું છે, તે જ અનંત સંસારનું મૂળ છે.