પરિણામ તે વસ્તુનો સ્વભાવ છે, ને તે વર્તમાન પરિણામમાં વસ્તુ સદાય વર્તી રહી છે, તેથી તે સત્ છે.
કાળ અપેક્ષાએ દ્રવ્યનો સૂક્ષ્મ અંશ તે પરિણામ છે.
આ તો જ્ઞાયકસ્વભાવની દ્રષ્ટિ કરાવવા માટે વર્ણન છે. પરિણામ પરિણામીમાંથી આવે છે, –એવા
વધીને પૂર્ણ થાય.
છે, ને દ્રવ્યના સળંગ પ્રવાહમાં તો તે કેવળજ્ઞાન–પરિણામ ધુ્રવ છે; એ રીતે બધાય પરિણામો પોતપોતાના
વર્તમાન કાળમાં ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવવાળા છે, ને તે તે વર્તમાન પરિણામમાં વસ્તુ વર્તી રહી છે, એટલે કે વસ્તુ
વર્તમાનમાં જ પૂરી છે. એવી વસ્તુની દ્રષ્ટિ કર તો તેના આશ્રયે ધર્મ થાય છે. જ્ઞાની કેવળજ્ઞાન–પર્યાયના કાળને
ગોતતા નથી (અર્થાત્ તેના ઉપર દ્રષ્ટિ કરતા નથી) કેમ કે તે પર્યાય અત્યારે તો સત્ નથી પણ ભવિષ્યમાં તેના
સ્વકાળે તે સત્ છે, માટે જ્ઞાની તો વર્તમાનમાં સત્ એવા ધુ્રવદ્રવ્યને જ ગોતે છે (–ધુ્રવ ઉપર દ્રષ્ટિ કરે છે.) આ
અપેક્ષાએ નિયમસારમાં ઉદય–ઉપશમ–ક્ષયોપશમ ને ક્ષાયક એ ચારે ભાવોને વિભાવભાવ કહ્યા છે. જે પર્યાય
વર્તમાન ઉત્પાદપણે વર્તે છે તે તો અંશ છે; કેવળજ્ઞાન–પર્યાય પણ અંશ છે, –તે વર્તમાન પ્રગટ નથી અને
ભવિષ્યમાં પ્રગટ થશે–એમ પરિણામના કાળ ઉપર જોવાનું નથી રહેતું પણ વર્તમાન પરિણામ વખતે ધુ્રવપણે
શાસ્ત્રોનું તાત્પર્ય વીતરાગતા છે વીતરાગતાને તાત્પર્ય કહેતાં સ્વભાવની દ્રષ્ટિ કરવી એ જ તાત્પર્ય છે–એમ
આવ્યું, કેમ કે વીતરાગતા તો સ્વભાવની દ્રષ્ટિથી જ થાય છે. અંતરમાં દ્રવ્યસ્વભાવ ઉપર લક્ષ રહેતાં વીતરાગતા
થઈ જાય છે; આથી ધુ્રવદ્રવ્યસ્વભાવની દ્રષ્ટિ તે જ સર્વસ્વ કાર્યકર થઈ. પર્યાયને ગોતવાનું ન રહ્યું એટલે કે
પર્યાયની દ્રષ્ટિ ન રહી. ધુ્રવસ્વભાવની દ્રષ્ટિ રાખીને પર્યાયનો જ્ઞાતા રહ્યો, તેમાં વીતરાગતા થતી જાય છે.
થઈ જાય છે. એ રીતે, દ્રવ્ય ઉપર દ્રષ્ટિ થવી તેમાં જ તાત્પર્ય આવી જાય છે. એટલે, શાસ્ત્રનું તાત્પર્ય વીતરાગતા
છે એમ કહો, કે શાસ્ત્રનું તાત્પર્ય સ્વભાવદ્રષ્ટિ છે–એમ કહો, બંને એક જ છે. શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીએ કહ્યું છે કે–
નથી, એટલે પરિણામોનું ધુ્રવપણું નક્કી કરવા જતાં ધુ્રવસ્વભાવ ઉપર જ દ્રષ્ટિ જાય છે. ધુ્રવસ્વભાવની દ્રષ્ટિ
વગર પરિણામના ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવ નક્કી થઈ ન શકે. પરિણામને ધુ્રવ ક્યારે કહ્યો? –કે પરિણામોના આખા
પ્રવાહની અપેક્ષાએ તેને ધુ્રવ કહ્યો; આખો પ્રવાહ એક સમયમાં પ્રગટી જતો નથી એટલે પરિણામની ધુ્રવતા
નક્કી કરવા જનારની દ્રષ્ટિ એકેક પરિણામ ઉપરથી ખસીને ધુ્રવદ્રવ્ય ઉપર ગઈ. પરિણામ ઉપરની દ્રષ્ટિથી
(પર્યાયદ્રષ્ટિથી) પરિણામની ધુ્રવતા નક્કી નહિ થાય. પરિણામોનો