વગર પરિણામના ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવ પણ ખ્યાલમાં આવે તેમ નથી.
પ્રવાહ અપેક્ષાએ છે. એટલે સળંગ પ્રવાહની દ્રષ્ટિમાં જ ધુ્રવસ્વભાવ ઉપર દ્રષ્ટિ ગઈ, અને ત્યારે જ પરિણામના
દ્રષ્ટિ ધુ્રવ ઉપર પડી છે. દ્રવ્યદ્રષ્ટિ થયા વગર આ વાત બેસે તેવી નથી.
છે એવું પર પ્રકાશકપણું પણ જ્ઞાનમાં ખીલી જ જાય છે. દ્રવ્ય પણ ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રૌવ્યાત્મક છે. તે ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવ
ક્યારે નક્કી થાય? જ્ઞાયક ચૈતન્યદ્રવ્યની યથાર્થ રુચિ અને તે તરફ વલણ થતાં બધું નક્કી થઈ જાય છે. જેમ
સ્વના જ્ઞાનસહિત જ પરનું સાચું જ્ઞાન થાય છે, તેમ ધુ્રવની દ્રષ્ટિથી જ ઉત્પાદ–વ્યયનું સાચું જ્ઞાન થાય છે.
જાય છે. એટલે પર્યાયના ઉત્પાદ–વ્યયની સામે પણ જોવાનું નથી. પર્યાયોના પ્રવાહક્રમમાં દ્રવ્ય વર્તી રહ્યું છે, કઈ
પર્યાય વખતે આખું દ્રવ્ય નથી?–જ્યારે જુઓ ત્યારે દ્રવ્ય આખેઆખું વર્તમાનમાં છે; એવા દ્રવ્યની સન્મુખતા
થતાં પ્રવાહક્રમ નક્કી થાય છે. પછી તે પ્રવાહનો ક્રમ ફેરવવાની બુદ્ધિ રહેતી નથી પણ જ્ઞાતાપણાનો જ અભિપ્રાય
રહે છે. ત્યાં તે પ્રવાહક્રમ એમ ને એમ રહી જાય છે ને દ્રવ્યદ્રષ્ટિ થઈ જાય છે. તે દ્રવ્યદ્રષ્ટિમાં ક્રમે ક્રમે વીતરાગી
પરિણામોનો જ પ્રવાહ ઊગ્યા કરશે. આવો આ *૯૯* મી ગાથાનો સાર છે.
(૧) સામાન્યમાંથી વિશેષ થાય છે એમ કહો,
(૨) વસ્તુ ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવયુક્ત છે એમ કહો, કે
(૩) દ્રવ્યમાંથી ક્રમબદ્ધ પર્યાયની પ્રવાહધારા વહે છે એમ કહો, –એનો નિર્ણય કરવામાં ધુ્રવસ્વભાવ
અંર્તદ્રષ્ટિની ચીજ છે, માત્ર શાસ્ત્રની પંડિતાઈની આ ચીજ નથી.
ઊપજે છે ને માટીપણાના પ્રવાહ અપેક્ષાએ તે ધુ્રવ છે, તેમ બધાય પદાર્થો ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવસ્વભાવવાળાં છે.–
આવો ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવસ્વભાવ સમજતાં પોતાને પર સામે જોવાનું રહેતું નથી; કેમ કે પરના ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવને
પોતે કરતો નથી ને પોતાના ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રુવ પરથી થતા નથી, તેથી પોતાના ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવને માટે ક્યાંય
પર સામે જોવાનું નથી રહેતું પણ પોતાની સામે જ જોવાનું રહે છે. હવે પોતે પોતાના પરિણામને જોવા જતાં
જ્ઞાન અંતરમાં પરિણામી સ્વભાવ તરફ વળે છે, ને તે પરિણામીના આધારે વીતરાગી પરિણામનો પ્રવાહ
નીકળ્યા કરે છે. એ રીતે, ધુ્રવના આશ્રયે વીતરાગી પરિણામનો પ્રવાહ નીકળ્યા કરે–તેની આ વાત છે.
જ) સમ્યક્ પર્યાયનો ઉત્પાદ થાય છે. જો ધુ્રવ સામે ન જુએ તો પર્યાયદ્રષ્ટિમાં મિથ્યા પર્યાયનો ઉત્પાદ થાય છે.
માટે વસ્તુના આવા ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવ સ્વભાવને સમજતાં ધુ્રવસ્વભાવની દ્રષ્ટિથી સમ્યક્–વીતરાગી પર્યાયોનો
ઉત્પાદ થાય–તે જ સર્વનું તાત્પર્ય છે.