જુઓ, આ પંચકલ્યાણક–મહોત્સવના દિવસો છે. ખરેખર તો, સર્વજ્ઞભગવાન કેવા હોય અને તેમણે
કલ્યાણનો માર્ગ છે. સુપાત્ર જીવોને દેવ–ગુરુ–ધર્મની ભક્તિ–પ્રભાવના તેમ જ જિનમંદિર બંધાવવા વગેરેનો
શુભરાગ હોય છે, પણ ત્યાં એકલા રાગનો હેતુ નથી, તેનું લક્ષ તો અંતરમાં વીતરાગભાવ પોષવાનું હોય છે.
આત્માનો સ્વભાવ રાગરહિત છે, તે સ્વભાવના લક્ષ વગર પંચકલ્યાણક વગેરેના શુભભાવ જીવે પૂર્વે ઘણી વાર
કર્યા ને તેમાં ધર્મ માની લીધો. પણ આત્માના ભાન વગર તેનું ભવભ્રમણ મટ્યું નહિ. અહીં તો, આત્માનું
અપૂર્વ ભાન પ્રગટીને ભવભ્રમણ કેમ મટે તેની વાત છે.
પોતાના રાગરહિત જ્ઞાનસ્વભાવના ભાન વગર અનાદિથી રાગ–દ્વેષ–અજ્ઞાનભાવનો કર્તા થઈને આત્મા
સંસારનું કારણ છે ને શુદ્ધ ઉપયોગ તે મુક્તિનું કારણ છે; તેથી ધર્મી જીવ તે અશુદ્ધોપયોગનો વિનાશ કરીને
શુદ્ધઉપયોગથી આત્મામાં જ લીન રહેવાની ભાવના કરે છે, તેનું વર્ણન આ ૧પ૯મી ગાથામાં કર્યું છે.
અશુભ ઉપયોગ થાય તે બંધન છે, અશુભ ભાવ છે, તે આત્માના ધર્મનું કારણ નથી. શુભ કે અશુભ બંને
ભાવોથી આત્માના સ્વભાવની ખીલવટ થતી નથી પણ બંધન થાય છે અને તેનાથી આત્માને શરીરાદિ
પરદ્રવ્યોનો સંયોગ એટલે કે સંસાર થાય છે. શુભઅશુભ રાગરહિત આત્માના સ્વભાવની ઓળખાણ કરીને
તેમાં રમણતા કરવી તે શુદ્ધોપયોગ છે, તે જ ધર્મ છે અને તે મોક્ષનું કારણ છે. અશુદ્ધઉપયોગ પરદ્રવ્યને
અનુસરીને થાય છે અને તેના ફળમાં પણ પરદ્રવ્યનો જ સંયોગ થાય છે; શુદ્ધઉપયોગ સ્વદ્રવ્યને અનુસાર થાય
છે ને તેના ફળમાં મુક્તદશા પ્રગટે છે.
ધર્મ નથી. શુદ્ધજ્ઞાનમય જીવતત્ત્વના આશ્રયે જે સમ્યક્શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્ર પ્રગટે તે જ ધર્મ છે. અનાદિકાળથી
જીવ સંસારમાં રખડી રહ્યો છે, તેમાં અનંતકાળે આ મનુષ્યદેહ પામીને જો આત્મા તરફ વલણ નહિ કરે અને
અત્યારે સત્ નહિ સમજે, તો જન્મ–મરણનો અંત લાવવાની શરૂઆત પણ થશે નહિ. પુણ્ય–પાપરહિત ત્રિકાળી
ચૈતન્યમૂર્તિ આત્મસ્વભાવની ઓળખાણ કરીને તેની રુચિ–પ્રતીત અને રમણતા કરવી તે જ શુદ્ધોપયોગ છે અને
તે શુદ્ધોપયોગ જ મુક્તિનું કારણ છે. દેવ–ગુરુ વગેરે પરની ભક્તિનો શુભભાવ કે પરના અવિનયનો
અશુભભાવ તે બંનેમાં પર તરફનું વલણ છે તેથી તે બંને ઉપાધિભાવ છે, તેમાં ધર્મ નથી.
પ્રભુ! તારી ચૈતન્ય જાત શું છે તે અહીં બતાવાય છે. જે આત્માઓ અંર્તસ્વભાવનું ભાન કરીને તેમાં
ટળ્યા તેથી રાગ–દ્વેષ તે તારી જાત નથી. જેમ પાણીનો મૂળ સ્વભાવ ઠંડો છે, ઉષ્ણતા તેનું સ્વરૂપ નથી, તેમ