સંયોગરૂપે તો ભગવાન ઘણી વાર મળી ગયા. પણ અંતરમાં ભગવાન જેવા પોતાના આત્માનું લક્ષ કરે તો
ખરેખર જિનવર સ્વામી મળ્યા કહેવાય. શ્રી કુંદકુંદાચાર્ય ભગવાન પ્રવચનસારમાં કહે છે કે–જે જીવ અરિહંત
જાય છે. આત્માને વાસ્તવિક તત્ત્વજ્ઞાન પ્રાપ્ત થવું અનંતકાળે દુર્લભ છે, અને એ તત્ત્વજ્ઞાન પામવાનો યોગ
મળવો પણ ઘણો દુર્લભ છે. સાચા દેવ–ગુરુ શું કહે છે તે સમજવાનો અવસર અનંતકાળે આવે છે. આવા
પ્રસંગને બરાબર ઉત્સાહથી વધાવી લેવો જોઈએ. બહારનો પ્રસંગ તો તેના કારણે ભજે છે, પણ અંદર સાચી
સમજણનો ઉત્સાહ જોઈએ. આત્માની સમજણની દરકાર વગર એકલી બહારની હો–હા કરે તેમાં કલ્યાણ નથી.
આત્માના ભાન પછી પણ વીતરાગી દેવ–ગુરુ પ્રત્યે બહુમાન અને ભક્તિનો ભાવ તો આવે પણ જ્ઞાની તેને ધર્મ
ન માને, તે શુભરાગમાં જ સર્વસ્વ માનીને તેમાં અટકી ન જાય. અજ્ઞાનીઓ તો તે રાગમાં જ સર્વસ્વ માનીને,
તેને જ ધર્મ માનીને ત્યાં અટકી પડે છે. અષ્ટાહ્નિકા મહોત્સવ વખતે ઘણા સમ્યગ્દ્રષ્ટિ દેવો પણ નંદિશ્વર દ્વીપે જાય
છે, અને ત્યાં શાશ્વત બિરાજમાન રત્નમણિના જિનબિંબના દર્શન–પૂજન કરીને ભક્તિથી નાચી ઊઠે છે.
પાસે ત્રણ જ્ઞાનધારી એકાવતારી સમ્યગ્દ્રષ્ટિ ઈન્દ્ર–ઈન્દ્રાણીઓ પણ નાની બાળિકાની જેમ ભક્તિભાવથી નાચી
ઊઠે છે. અંદર ચૈતન્યબિંબ આત્માનું ભાન છે, એવી નિશ્ચયની ભૂમિકા હોવા છતાં નીચલી દશામાં તેવો રાગ
વચ્ચે આવે છે, ને તે રાગના નિમિત્તભૂત વીતરાગી જિનબિંબ છે. એવા રાગને તથા તેના નિમિત્તને ન જ માને
તો તે અજ્ઞાની છે, અને તે રાગથી કે નિમિત્તથી જ ધર્મ માને તો તે પણ અજ્ઞાની છે. વસ્તુસ્થિતિ જેમ છે તેમ
જાણવી જોઈએ.
दानश्वेति गृहस्थाणां षट्कर्माणि दिनेदिने।।७।।
સહિતની આ આ વાત છે. મુનિઓ તો જ્ઞાન ધ્યાનમાં લીન રહે છે, તેથી તેમની વાત જુદી, પણ ગૃહસ્થો તો
અનેક પ્રકારના હિંસાદિ પાપમાં પડેલા છે તે પાપ ભાવથી બચવા દેવ પૂજા વગેરેનો ઉપદેશ છે. તે ઉપદેશમાં
ગૃહસ્થોને આવા પ્રકારનો રાગ હોય છે તેનું જ્ઞાન કરાવ્યું છે. ધર્મ તો અંતરના ધ્રુવ ચૈતન્ય સ્વભાવના આશ્રયે
જે વીતરાગીભાવ થાય તેમાં જ છે. અનાદિ વીતરાગ શાસનનું આ વર્ણન છે. અહીં જેમની સ્થાપના થાય છે તે
સમજનારા તો રખડી જ રહ્યા છે એટલે તેની શું વાત કરવી? ભગવાનના પંચકલ્યાણકમાં ભગવાને કહેલો
આત્મસ્વભાવ સમજે તો કલ્યાણ થાય. માટે આત્માનો સ્વભાવ શું છે તેની સમજણ કરવી તેની જ મુખ્યતા છે,
ને તે જ ધર્મનું મૂળ છે.
વિકારથી આત્મગુણ પ્રગટે–એવી ઊંધી માન્યતાથી, મોહરૂપી ભૂતે અજ્ઞાની જીવોને વશ કર્યા છે.