અજાણ્યા જીવો...ને અજાણ્યા પંથ...તેમાં આત્માની શાંતિનું ભાન ન કરે ને આત્માની રુચિ પણ ન કરે તો જન્મ–
મરણ ક્યાંથી મટે?
અહીં વીતરાગભગવાનની ભક્તિનું વર્ણન છે, ઓળખાણ અહિતની વાત છે. જેને આત્માનું ભાન છે
આવીને ભગવાનની માતાની સ્તુતિ કરતાં કહે છે કે હે માતા! તેં જગતનો દીવો દીધો... હે જગત્દીપકની દાતાર,
માતા! તેં અમને જગતપ્રકાશક દીવો આપ્યો. હે લોકની માતા! તેં અમને જગતનો નાથ આપ્યો... તું
તીર્થંકરભગવાનની જનેતા છો... ઈન્દ્રને પોતાને ત્રણ જ્ઞાન છે, આત્માનું ભાન છે, એક ભવે મોક્ષ જવાનું છે તે
પોતાને અંદર નક્કી થઈ ગયું છે, ને આ ભગવાન તો આ જ ભવે મોક્ષ જવાના છે. જેને એકભવે મોક્ષ જવું છે
એવા ઈન્દ્ર, એ જ ભવે મોક્ષ જનારા ભગવાનના ગાણાં પેટ ભરીને ગાય છે અર્થાત્ ગાણાં ગાતા ધરાતા નથી.
ઈન્દ્રને પુણ્યની ભાવના નથી... ઈન્દ્રાસને બેસે ત્યારે ય ભાવના કરે છે કે–આ ઈન્દ્રની રિદ્ધિ તે કાંઈ અમારું નથી,
અમે તો ચૈતન્યસ્વરૂપ છીએ... અહા, ધન્ય તે ઘડી અને ધન્ય તે પળ, કે જે ટાણે મનુષ્યભવ પામી, ચારિત્ર
લઈને મુનિ થશું ને કેવળજ્ઞાન પામશું. એ ચારિત્રદશા પાસે આ ઈન્દ્રપણાની ઋદ્ધિ તો તૂચ્છ છે. ચારિત્રનું
ઉત્તમમાં ઉત્તમ સાધન જે મુનિદશા–કેવળજ્ઞાનને હથેળીમાં લેવાની તૈયારી–તેનાં તો ઈન્દ્ર પણ ગાણાં ગાય છે ને
તેની ભાવના કરે છે. મંદમતિના નાના ગજના માપે મોટી વાત ન બેસે તો પણ ત્રણ કાળમાં એમ જ છે,
મહાવિદેહમાં ભગવાનની ધર્મસભામાં એ પ્રમાણે થાય છે. જેમ મેડી ઉપરના રાચ અને વૈભવ તદ્ન હેઠે ઉભેલો
શું ભાળે? દાદરે ચડેલો દેખીને કહે કે–અહીં ઘણા વૈભવ ભર્યા છે, પણ નીચે ઉભેલો કહે કે ‘મને તો કાંઈ દેખાતું
નથી’ પણ ભાઈ! દાદરે ચડીને ઊંચે જો તો દેખાય ને? તેમ ચૈતન્યભગવાન આત્માની અનંત સમૃદ્ધિ, ને
આત્માના કેવળજ્ઞાનની સમૃદ્ધિ તેમ જ તીર્થંકરના સમવસરણની વિભૂતિ (અર્થાત્ ઊર્ધ્વગામી–આત્મારૂપી
મેડીનો વૈભવ) જોવા માટે ઊર્ધ્વગામી થા એટલે કે અંતરમાં ત્રિકાળી સ્વભાવની શ્રેણીના પગથીયે ચડ,
અંતરમાં જાગીને વીતરાગસ્વભાવને જોવાની ઓળખાણ લાવ. બહારમાં જોયે કાંઈ નહિ દેખાય, અંતરના
સ્વભાવમાં આગળ જા તો અનંત કેવળજ્ઞાનની ઋદ્ધિ દેખાશે.
આચાર્યદેવ કહે છે કે ભગવાનની ધર્મસભામાં દેવો દ્વારા જે દુન્દુભી–નગારું વાગે છે તે ભગવાનની
ઊંચો પુરુષ નથી, આના સિવાય કોઈ ત્રિલોકનાથ ન હોઈ શકે. અને ત્રિલોકનાથ ભગવાને દિવ્યધ્વનિરૂપી
નગારામાં આત્માની પ્રભુતાની ઘોષણા કરી કે બધા જીવો સ્વભાવે ભગવાન જ છે... તમે તમારા સ્વભાવને
સમજીને ધર્મ પામી જાઓ... આત્માના સ્વભાવની પૂર્ણ થયેલી દશામાં વર્તતા અરિહંતભગવાનને જે વાણી
નીકળી, તે આત્મહિતકારી વાણી કોને માન્ય છે? –કે સજ્જનોને માન્ય છે. હે નાથ! હે તીર્થંકર! જેઓ
આત્મહિતના કામી છે એવા ઊંડા પુરુષોને–આત્માર્થી પુરુષોને–આત્માની રૂડી શ્રદ્ધા ને નિર્મળજ્ઞાન કરે તેવા ધર્મી
જીવોને–આપની જ વાણી માન્ય છે. દુર્જનોએ પોતાની કલ્પનાથી જે માન્યું છે તે યથાર્થ સ્વરૂપ નથી. અજ્ઞાની
માણસો તો જાણે કે ભગવાન કાંઈક લક્ષ્મી વગેરે આપી દેશે–એમ માનીને ‘હે દીનાનાથ દયા કરજો’ –એમ
સ્તુતિમાં બોલે છે, તે ખરેખર વીતરાગદેવની સ્તુતિ નથી કરતો, પણ વિષય–કષાયની સ્તુતિ કરે છે, તેણે
વીતરાગને ઓળખ્યા નથી. ‘હે દીનબંધુ! દયા કરજો’ એમ જ્ઞાનીની ભાષામાં આવે પણ જ્ઞાની સમજે છે કે આ તો
ફક્ત ભક્તિના ઉપચારની ભાષા છે, ભગવાનને કાંઈ દયાનો રાગભાવ હોતો નથી. ને ભગવાન મને કાંઈ દેતા
નથી, મારી પ્રભુતા મારા સ્વભાવમાંથી આવવાની છે. આમ પોતાની પ્રભુતાનું ભાન રાખીને ધર્માત્મા જીવ
ભગવાનની ભક્તિ કરે છે. ‘દીનદયાળ’ એવા બિરૂદનો અર્થ સમજ્યા વગર, ખરેખર ભગવાન મને કાંઈ આપી
દેશે એમ માનીને, ભગવાન પાસેથી, કાંઈ લેવાની ઈચ્છાથી જે સ્તુતિ કરે છે તે તો પોતાને રાંકો–રાગી અને પરનો