પરદ્રવ્યોનું આલંબન છે, અને પરદ્રવ્યોનું આલંબન તો આત્માને અશુદ્ધતાનું જ કારણ છે, ભગવાનની વાણીનું કે
સાક્ષાત્ ભગવાનનું પોતાનું આલંબન પણ આ આત્માને અશુદ્ધતાનું કારણ છે, છતાં જે જીવ તેનાથી આત્માને
લાભ થવાનું માને છે તે જીવ મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે, અધર્મી છે.
છે. કલ્યાણનું ખરું કારણ તો પોતાના ધ્રુવસ્વભાવનું અવલંબન કરવું તે જ છે. જેને આવી સમજણ નથી ને
એકલા પરના જ આલંબનમાં રોકાઈને ધર્મ માને છે તેને કદી ધર્મ થતો નથી. સાચા દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રના
આલંબને પણ ધર્મ થતો નથી તો પછી કુદેવ–કુગુરુ–કુશાસ્ત્રને માને તેની તો વાત શું કરવી? કુદેવ–કુગુરુ–
કુશાસ્ત્રને માનીને તેના આલંબનમાં જે રોકાણા છે તેને તો સદાય મિથ્યાત્વનું જ ધ્યાન હોય છે, તે ક્ષણેક્ષણે
મિથ્યાત્વને સેવીને તેની પુષ્ટિ કરે છે. જે આત્મા સર્વજ્ઞ નથી ને રાગી છે એવાને જે દેવ તરીકે માને તે જીવે
પોતાના આત્માને પણ રાગરહિત જાણ્યો નથી અને તેને રાગરહિત આત્મસ્વભાવમાં એકાગ્રતા થતી નથી, પણ
તે રાગમાં જ એકાગ્ર રહે છે. જેણે રાગીને દેવ માન્યો તેણે તે રાગી કરતાં પણ પોતાની દશા હલકી સ્વીકારી,
એટલે તેને તેના માનેલા દેવ કરતાંય હેઠલી દશા (–તીવ્ર રાગ) થાય છે. પરના અને વિકારના કર્તૃત્વથી રહિત,
પૂર્ણ જ્ઞાનમય વીતરાગી દશા જેની થઈ નથી તેવા આત્માને દેવ તરીકે જે માને તે જીવ મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે, કેમ કે
જેણે સર્વજ્ઞદેવને જાણ્યા નથી તેણે આત્માનો રાગરહિત જ્ઞાનસ્વભાવ કેવો હોય તે પણ જાણ્યો જ નથી.
સર્વજ્ઞદેવનું સ્વરૂપ શું છે? તે સર્વજ્ઞતાને સાધનારા સંતોની દશા કેવી છે? અને તે સર્વજ્ઞદેવ તથા સંત ગુરુઓની
અનેકાંતવાણીમાં શું વસ્તુસ્વરૂપ કહ્યુંં છે? તેને પહેલાંં ઓળખ્યા વગર તો ધર્મ થાય નહિ. તેમ જ તે સાચા દેવ–
ગુરુ–શાસ્ત્રના પરલક્ષમાં જ રોકાય ત્યાં સુધી પણ ધર્મ થાય નહિ, પરલક્ષે પુણ્યની ઉત્પત્તિ થાય છે. જ્યારે તે
પરલક્ષ છોડીને, તેમણે કહેલા પોતાના શુદ્ધાત્મા તરફ વળીને તે શુદ્ધાત્માનું જ આલંબન કરે ત્યારે ધર્મ થાય છે.
પહેલાંં સાચા દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્ર પ્રત્યે લક્ષ, બહુમાન વગેરે હોય છે પણ એટલું કરવામાં કોઈ ધર્મ માની લ્યે તો તેમ
નથી. પ્રથમ જેને ધર્મના સાચા અને ખોટા નિમિત્તનો (દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રનો) જ વિવેક નથી તે જીવ તો નિમિત્તનું
લક્ષ છોડીને સ્વભાવનું લક્ષ કરી શકશે નહિ, ને તેને ધર્મ થશે નહિ.
શુદ્ધઆત્માનો વિવેક હોતો જ નથી. મારા સ્વભાવધર્મમાં કયું નિમિત્ત ઠીક છે ને કયું નિમિત્ત અઠીક છે–એમ
નક્કી કરીને કુદેવાદિ અસત્ નિમિત્તોનું સેવન તો છોડે, એ ઉપરાંત, સુદેવગુરુ આદિ સત્ નિમિત્તો કે કુદેવ–કુગુરુ
આદિ અસત્ નિમિત્તો એ બધાય મારા આત્માથી પર દ્રવ્ય છે ને એ બધા પર દ્રવ્યનું લક્ષ મને અશુદ્ધતાનું કારણ
છે–આમ નક્કી કરીને, સમસ્ત પરદ્રવ્યોનું આલંબન છોડતાં તથા આત્મસ્વભાવનું આલંબન કરતાં શુદ્ધ
આત્માની શ્રદ્ધા તથા શુદ્ધ આત્માનું ધ્યાન થાય છે, ને મોહ નાશ પામે છે. આ રીતે મોહના નાશનો ઉપાય ધ્રુવ
આત્માના આધારે જ થાય છે. જો કે સાધકને વચ્ચે શુભરાગ આવ્યા વિના રહેતો નથી પણ તે રાગના કારણે
શુદ્ધતા કે મોહક્ષય થતો નથી. સાચા દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રના લક્ષે શુભરાગ થાય તેનાથી પણ આત્માના ચૈતન્યપ્રાણ
પીડાય છે, તેથી તે રાગ પણ સમ્યગ્દર્શનનું કારણ નથી.
કહેનાર સ્વચ્છંદી જ છે, કેમ કે પોતે સત્ સમજવા તૈયાર થાય ત્યારે સામે પણ સદ્ગુરુ વગેરે સત્ નિમિત્ત હોય
જ. સત્ નિમિત્ત સિવાય બીજું નિમિત્ત ન હોય. નિમિત્તનું નિમિત્ત તરીકે જ્ઞાન કરવું જોઈએ; તેને બદલે કોઈ