અવસ્થામાં પણ પુણ્ય–પાપ વગેરે સાત પ્રકારો પડે છે. એક આત્મા જ સર્વવ્યાપક છે ને બીજું બધું ભ્રમ છે–એમ
જે માને તેને સાત તત્ત્વો રહેતા નથી, અને સાત તત્ત્વના જ્ઞાન વગર આત્માનું જ્ઞાન થઈ શકતું નથી. સાતે
તત્ત્વોમાં બબ્બે બોલ લાગુ પડે છે, એક જીવરૂપ છે ને બીજું અજીવરૂપ છે.
પ્રગટે–એમ ન માન્યું. પૂજા, ભક્તિ, વ્રત, ઉપવાસ વગેરેના શુભરાગને ને ક્રિયાકાંડને મુક્તિનું સાધન માન્યું પણ
એ બધો ય રાગ તો સંસારનું કારણ છે, રાગ તે આત્માની મુક્તિનું કારણ નથી. આમ સમજીને શું કરવું? –કે
નવતત્ત્વોને અને આત્માના અભેદ સ્વભાવને જાણીને આત્મસ્વભાવ તરફ વળવું, તેનો જ આશ્રય કરવો, એ જ
ધર્મ છે ને એ જ કલ્યાણ છે.
કષાયોથી કંઈક પાછો ફરીને જે નવતત્ત્વના વિચાર કરે છે ને અંતરમાં આત્માનો અનુભવ કરવા માંગે છે તેની
આ વાત છે. નવતત્ત્વનો વિચાર પાંચ ઈન્દ્રિયોનો વિષય નથી, પાંચ ઈન્દ્રિયોના અવલંબને નવતત્ત્વનો નિર્ણય
થતો નથી; એટલે નવતત્ત્વનો વિચાર કરનાર જીવ પાંચ ઈન્દ્રિયોના વિષયોથી તો પાછો ફરી ગયો છે. હજી
મનનું અવલંબન છે, પણ તે જીવ મનના અવલંબનમાં અટકવા નથી માંગતો, તે તો મનનું અવલંબન પણ
છોડીને અભેદ આત્માનો અનુભવ કરવા માંગે છે. સ્વલક્ષથી રાગનો નકાર અને સ્વભાવનો આદર કરનારો જે
ભાવ છે તે નિમિત્ત અને રાગની અપેક્ષા વિનાનો ભાવ છે, તેમાં ભેદના અવલંબનની રુચિ છોડીને અભેદ
સ્વભાવનો અનુભવ કરવાની રુચિનું જે જોર છે તે નિશ્ચય–સમ્યગ્દર્શનનું કારણ થાય છે.
વગર કર્યા છે, ને અહીં તો અભેદસ્વરૂપના લક્ષ સહિતની વાત છે. પૂર્વે એકલા મનના સ્થૂળ વિષયથી
નવતત્ત્વના વિચારરૂપ આંગણા સુધી તો આત્મા અનંતવાર આવ્યો છે, પણ ત્યાંથી આગળ વિકલ્પ તોડી ધ્રુવ
ચૈતન્યતત્ત્વમાં એકપણાની શ્રદ્ધા કરવાની અપૂર્વ સમજણ શું છે તે ન સમજ્યો તેથી ભવભ્રમણ ઊભું રહ્યું. પરંતુ
અહીં તો એવી વાત લીધી નથી. અહીં તો અપૂર્વ શૈલીનું કથન છે કે આત્માનો અનુભવ કરવા માટે જે
નવતત્ત્વના વિચાર સુધી આવ્યો છે તે નવતત્ત્વનો વિકલ્પ તોડી અભેદ આત્માનો અનુભવ કરે જ છે.
નવતત્ત્વના વિચાર સુધી આવીને પાછો ફરી જાય એવી વાત અહીં છે જ નહીં.
અભૂતાર્થ ગણીને તેમાં ગોટા વાળે અને તત્ત્વનો નિર્ણય ન કરે તો તે તો હજી પરમાર્થના આંગણે પણ નથી
આવ્યો. કુતત્ત્વોની માન્યતા તે પરમાર્થનું આંગણું નથી પણ સાચા તત્ત્વોની માન્યતા તે પરમાર્થનું આંગણું છે.
જેમ કોઈને નાગરના ઘરમાં જવું હોય ને ભંગીયાના આંગણે જઈને ઊભો રહે તો તે નાગરના ઘરમાં પ્રવેશી શકે
નહિ, પણ જો નાગરના જ ઘરના આંગણે ઊભો હોય તો તે નાગરના ઘરમાં પ્રવેશ કરી શકે. તેમ સર્વજ્ઞ પ્રભુએ
કહેલા ચૈતન્યમૂર્તિ ભગવાન આત્માનો અનુભવ કરવા માટે સર્વજ્ઞદેવે કહેલાં આ નવતત્ત્વો વગેરેનો નિર્ણય
કરવો તે પ્રથમ અનુભવનું આંગણું છે, તેનો જે નિર્ણય કરતા નથી ને બીજા કુતત્ત્વોને માને છે તે તો હજી
સર્વજ્ઞ–ભગવાને કહેલા આત્મસ્વભાવના અનુભવના આંગણે પણ નથી આવ્યો, તો તેને અનુભવરૂપી ઘરમાં તો
પ્રવેશ ક્યાંથી થાય? પહેલાંં રાગમિશ્રિત વિચારથી નવતત્ત્વ વગેરેનો નિર્ણય કરે પછી અભેદ જ્ઞાયકસ્વભાવ
તરફ વળીને અનુભવ કરતાં તે બધા ભેદો અભૂતાર્થ છે.