રખડે છે; ચારે ગતિમાં અનંત અવતાર જીવ કરી ચૂક્યો છે, પણ તેમાં દેવ, નરક અને તિર્યચ ગતિના ભવ કરતાં
મનુષ્યના ભવ બહુ થોડા કર્યા છે. ચાર ગતિના જીવોમાં મનુષ્યોની સંખ્યા બહુ થોડી છે અને મનુષ્યદેહ મળે
તેવા ભાવ કરનારા જીવો પણ થોડા છે. મનુષ્યભવ પામીને પણ સત્યનું શ્રવણ મળવું મહા દુર્લભ છે. સત્ય
તત્ત્વના શ્રવણ વગર તેની રુચિ ક્યાંથી કરે? માટે, આ દુર્લભ મનુષ્ય અવતાર અને યથાર્થ તત્ત્વના શ્રવણનો
યોગ પામીને આત્માની સમજણ કરી લેવી જોઈએ. આત્માની દરકાર વિના જો આંખ મીંચાણી તો ફરી
અનંતકાળે પત્તો ખાવો મુશ્કેલ છે.
દયા, દાન વગેરેની વાત તો બધા કરે છે, તે કાંઈ અપૂર્વ નથી, તે વાત તો જીવ અનંતવાર કરી ચૂક્યો છે, દયા–
દાન વગેરેથી પુણ્ય બાંધીને અનંતવાર મોટો રાજા થયો ને સ્વર્ગનો દેવ પણ થયો, પણ વાસ્તવિક આત્મતત્ત્વ
રાગરહિત ચૈતન્યમૂર્તિ છે તેના ભાન વગર કલ્યાણ થયું નહિ.
સ્વભાવને નહિ જાણવાથી પુણ્ય–પાપને જ જે પોતાનું સ્વરૂપ માની રહ્યો છે એવા અજ્ઞાની જીવને પર્યાયમાં
વિકાર અને જડ કર્મ સાથેનો સંબંધ થાય છે. આત્માના અજ્ઞાનને લીધે અજ્ઞાની અનંતકાળથી બંધાયેલો છે. તે
બંધન કેમ ટળે? –કે પોતાનો સ્વભાવ શુદ્ધ ચૈતન્ય છે, વિકાર કરવાનો પોતાનો સ્વભાવ નથી–એમ જો
સ્વભાવને સમજે તો તે સ્વભાવના આશ્રયે બંધનનો નાશ થાય. પ્રથમ વસ્તુસ્વભાવને ઓળખવો તે જ ધર્મની
રીત છે.
થાય તે જાણ્યા વિના કદી ધર્મ થઈ શકે નહિ.
રાગાદિ પરિણામોને કદી પોતાના કરતો નથી, પણ તે રાગાદિને પોતાના સ્વભાવથી જુદા જ જાણે છે તેથી તેને
બંધન થતું નથી.