નથી આવતો, પણ જ્ઞાન સાથે વર્તતા અનંત ધર્મોના સમૂહરૂપ ચૈતન્યસ્વભાવનો પિંડ આત્મા જ લક્ષિત થાય છે.
એમ કહેતાં આત્મામાં પરનો અને વિકારનો તો નિષેધ થાય છે પણ જ્ઞાનની સાથે આત્માના જે અનંત
ગુણો રહેલા છે તેમનો કાંઈ નિષેધ થઈ જતો નથી. ‘આત્મા જ્ઞાનમાત્ર છે’ એમ કહેતાં જ અસ્તિત્વધર્મ
પણ સાથે આવી ગયો, જ્ઞાન સિવાય દેહાદિ પરપણે આત્મા નથી–એવો નાસ્તિત્વધર્મ પણ આવી ગયો,
જ્ઞાન કાયમ ટકનાર છે એટલે નિત્યપણું પણ આવ્યું ને ક્ષણેક્ષણે પલટે છે તેથી અનિત્યપણું પણ આવ્યું,
જ્ઞાનની સાથે સ્વચ્છતા, પ્રભુતા વગેરે ધર્મો પણ આવ્યા;–એ રીતે જ્ઞાન કહેતાં જ અનંત ધર્મનો પિંડ
લક્ષમાં આવે છે.
છે, પણ આત્માના અનંતધર્મોમાંથી કોઈ પણ ધર્મનો વ્યવચ્છેદ થતો નથી.
અને પર ભાવોનું લક્ષ છોડીને જ્ઞાનાદિ અનંતધર્મના પિંડરૂપ આત્મદ્રવ્યને લક્ષમાં લેવું.–આ જ, આત્માને
‘જ્ઞાનમાત્ર’ કહેવાનું તાત્પર્ય છે.
અનેકપણું આવી જાય છે એટલે ‘જ્ઞાનમાત્ર’ કહેવાથી પણ અનેકાન્તમૂર્તિ આત્મા જ પ્રસિદ્ધ થાય છે–એમ
સિદ્ધ થયું.
માંગે છે તેથી તેની ભૂમિકારૂપે પ્રથમ શિષ્યદ્વારા પ્રશ્ન મૂકાવે છે અને પછી તેનો ઉત્તર આપતાં ૪૭
શક્તિઓનું વર્ણન કરશે.
છે. જેવાં શાસ્ત્ર અને ટીકા રચાયાં છે તેવું જ સ્વસંવેદન પોતે કરી રહ્યા હતા. પરમ પારિણામિકભાવના
અંતર–અનુભવને જ તેમણે શાસ્ત્રમાં ઉતાર્યો છે;–એકેક અક્ષર શાશ્વત, ટંકોત્કીર્ણ, પરમ સત્ય. નિરપેક્ષ
કારણ શુદ્ધપર્યાય, સ્વરૂપપ્રત્યક્ષ સહજજ્ઞાન વગેરે વિષયોનું નિરૂપણ કરીને તો મુનિવરોએ અધ્યાત્મની
અનુભવગમ્ય અત્યંત અત્યંત સૂક્ષ્મ અને ગહન વાતને આ શાસ્ત્રમાં ખુલ્લી કરી છે. સર્વોત્કૃષ્ટ પરમાગમ
શ્રી સમયસારમાં પણ તે વિષયોનું આવું ખુલ્લી રીતે નિરૂપણ નથી. અહો! જેમ કોઈ પરાક્રમી કહેવાતો
પુરુષ જંગલમાંથી સિંહણનું દૂધ દોહી આવે તેમ આત્મપરાક્રમી મહા મુનિવરોએ જંગલમાં બેઠાં બેઠાં
અંતરના અમૃત દોહ્યાં છે. સર્વસંગપરિત્યાગી નિર્ગ્રંથોએ જંગલમાં રહ્યાં સહ્યાં સિદ્ધ ભગવંતો સાથે વાતો
કરી છે અને અનંત સિદ્ધ ભગવંતો કઈ રીતે સિદ્ધિ પામ્યા તેનો ઈતિહાસ આમાં મૂકી દીધો છે.’