તેના વડે આત્મા ઓળખાય છે. જો જ્ઞાનલક્ષણથી આત્માને ઓળખે તો આત્મા સાથે જ્ઞાનની એકતા પ્રગટે ને
વિકાર ટળે.
આત્માનું છે, તેથી આત્મા સાથે એકતા કરીને જાણે તેને જ ખરું જ્ઞાન કહેવાય, ને એવું જ્ઞાનલક્ષણ જ આત્માની
પ્રસિદ્ધિ કરે છે. પરભવમાં કયાં હતો તે ભલે જાણે, નરક–સ્વર્ગને ભલે જાણે, પણ જો આત્માને ન જાણે તો તે
જ્ઞાને જાણવાયોગ્ય આત્માને ન જાણ્યો એટલે કે આત્માને પ્રસિદ્ધ ન કર્યો તેથી તે જ્ઞાનને આત્માનું લક્ષણ નથી
કહેવાતું. અજ્ઞાનીને આત્માની તો ખબર નથી ને આત્માના જ્ઞાનલક્ષણની પણ ખબર નથી. તે તો એમ માને છે
કે ‘આ બધી પરવસ્તુઓને જાણે છે તે જ્ઞાન જ આત્માનું લક્ષણ છે,’ એટલે તે પરનું લક્ષ છોડીને સ્વ તરફ
વળતો નથી. ખરેખર, પરને જ જાણે એવું જ્ઞાનલક્ષણ નથી; જ્ઞાનલક્ષણ તો એવું છે કે આત્માને જાણે. જો
જ્ઞાનલક્ષણને ઓળખે તો આત્માને ઓળખ્યા વગર રહે નહિ.
લેતાં, જે જ્ઞાન ભેદ–વિકાર કે પરના લક્ષમાં અટકે તે જ્ઞાન આત્માનું લક્ષણ નથી. જે જ્ઞાન આત્મા તરફ વળીને
આત્માને લક્ષ્ય કરે–ધ્યેય કરે–સાધ્ય કરે તે જ્ઞાન આત્માનું લક્ષણ છે, ને તે જ્ઞાનની સ્વ–પર પ્રકાશક શક્તિ ખીલી
થઈ હોવાથી તે પરને પણ જાણે છે.
એકમેક માનીને તેણે વ્યવહારની જ પ્રસિદ્ધિ કરી. રાગથી જુદું જ્ઞાન કેવું હોય તે તેણે ન જાણ્યું. જો જ્ઞાનલક્ષણને
જાણે તો આત્મા જણાયા વગર રહે નહિ.
જેને લક્ષણ પ્રસિદ્ધ થાય તેને લક્ષ્ય પ્રસિદ્ધ થયા વિના રહે નહિ. એટલે અહીં જ્ઞાનલક્ષણ વડે આત્માની
ભવભ્રમણ ન મટયું. રાગથી જ્ઞાનને જુદું જાણીને જો અંતરમાં વાળે તો તે જ્ઞાનલક્ષણ વડે ભગવાન આત્માની
પ્રસિદ્ધિ થાય છે ને ભવભ્રમણ ટળી જાય છે.
નથી. જ્ઞાનને સ્વમાં વાળીને દ્રવ્યનું લક્ષણ કરવું તે ધર્મ છે.
અનાદિથી કરી જ રહ્યો છે. જ્ઞાનલક્ષણ વડે આત્મા જણાય એવા ભેદરૂપ જે વ્યવહાર અહીં કહ્યો છે તે વ્યવહાર
અનાદિથી કરેલો નથી પણ નવો પ્રગટે છે. આ તો નિશ્ચયપૂર્વકનો વ્યવહાર છે. એકલો મંદકષાય તો
અનાદિકાળથી કરી ચૂકયો છે, તે મંદકષાયનો નિષેધ કરીને તેને વ્યવહાર કહેવડાવનારો નિશ્ચયસ્વભાવ જો ન
જાગ્યો તો તે મંદકષાયને વ્યવહાર કોણ કહેશે? નિશ્ચય વગર વ્યવહાર કોનો? રાગરહિત નિશ્ચયસ્વભાવને
જાણ્યો ત્યારે જ મંદકષાયરૂપ શુભરાગમાં વ્યવહારનો આરોપ આવે છે. વ્યવહારને વ્યવહાર તરીકે જાણનારું જ્ઞાન
પોતે વ્યવહાર સાથે ભળીને નથી જાણતું પણ પોતે રાગથી (–વ્યવહારથી) જુદું પડીને વ્યવહારને જાણે છે.
વ્યવહારનો નિષેધ કરનારો નિશ્ચય જ્યાં નથી જાગ્યો ત્યાં