ઃ ૪૮ઃ આત્મધર્મઃ ૯૯
શક્તિઓ
(૨)
* ચિતિ શક્તિ *
*
અજડત્વસ્વરૂપ ચિતિશક્તિ છે; અજડત્વ એટલે ચેતનત્વ તે ચિતિશક્તિનું સ્વરૂપ છે.–આવી ચિતિશક્તિ
આત્માના જ્ઞાનમાત્રભાવમાં ઊછળે છે.
પુદ્ગલ તે જડસ્વરૂપ છે ને આત્મા અજડત્વસ્વરૂપ છે; જેમ જડસ્વરૂપ પુદ્ગલમાં ચેતનપણું જરાય નથી
તેમ અજડત્વસ્વરૂપ આત્મામાં જડપણું જરાય નથી. રાગ પણ પરમાર્થે આત્માનું સ્વરૂપ નથી તેથી તે પણ જડ
છે. રાગમાં કે શરીરાદિમાં અટકવાનું આત્માનું સ્વરૂપ નથી. આત્મામાં ચેતનપણું પૂરેપૂરું છે, તેમાં રાગનો કે
જડનો અભાવ છે.–આવી આત્માની ચિતિશક્તિ છે.
આ ચિતિશક્તિ આત્માના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય ત્રણેમાં વ્યાપી છે, એટલે આત્માના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય ત્રણે
ચેતનરૂપ છે, તેમાં જડપણું નથી. જડના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય ત્રણે જડરૂપ છે, તેમાં ચેતનપણું નથી. આત્મામાં
જડપણું બિલકુલ નથી એમ કહેતાં જડના લક્ષે થયેલા ભાવો પણ આત્માના સ્વરૂપમાં નથી–એ વાત તેમાં આવી
જાય છે. ચૈતન્યમૂર્તિ આત્માના દ્રવ્ય–ગુણ કે પર્યાય કોઈનું એવું સ્વરૂપ નથી કે રાગમાં અટકે. જે રાગમાં અટકે
તેને આત્માની પર્યાય ગણી નથી. ચૈતન્ય તરફ વળીને અભેદ થાય તે જ આત્માની પર્યાય છે, રાગમાં અટકે તે
ચૈતન્યની પર્યાય જ નથી.
આ તો અંતરની દ્રષ્ટિની વાત છે. જ્યાં અંતર સ્વભાવમાં દ્રષ્ટિ થઈ ત્યાં ધર્મી જીવ રાગમાં અટકતો જ
નથી; રાગને તે પોતાનું સ્વરૂપ માનતો જ નથી, તેની દ્રષ્ટિ તો અખંડ ચૈતન્યબિંબ આત્માને જ સ્વીકારે છે.
આત્માની ચૈતન્યશક્તિ છે, તે રાગમાં અટકે એવો તેનો સ્વભાવ નથી.
પહેલાં આત્માની જીવત્વશક્તિ બતાવી, તેનાથી આત્મા અનાદિઅનંત જીવે છે. તે જીવત્વની સાથે જો આ
ચૈતન્યશક્તિ ન હોય તો આત્મા જડ થઈ જાય; માટે આ ચિતિશક્તિ જુદી વર્ણવી છે. ચિતિશક્તિ વડે જ
આત્માનું જીવત્વ જણાય છે. આત્મા ચિતિશક્તિને લીધે સદા જાગૃતસ્વરૂપ છે. પુદ્ગલમાં તો જીવત્વ પણ નથી
અને ચૈતન્યપણું પણ નથી, આત્મામાં જીવત્વ છે અને તે જીવત્વ ચૈતન્યમય છે. જીવત્વશક્તિનું લક્ષણ
ચિતિશક્તિ છે; આત્માનું જીવત્વ કેવું છે?–કે ચિત્શક્તિમય છે. એ
અહો! અત્યારે તો પૂ. ગુરુદેવશ્રી જેવા મહાન સંત આપણને આત્માનું શરણ બતાવીને
અપૂર્વ કલ્યાણપંથે પ્રેરી રહ્યા છે. આવો ઉત્તમ અને મંગલ યોગ તારી સમક્ષ મોજૂદ હોવા છતાં,
અરે જીવ! આવા પ્રસંગે આર્ત્તધ્યાન કરીને તારા આત્માને પાપબંધનથી શા માટે બાંધવો
જોઈએ? ? ? આ ટાણે તો ખરેખર આત્મા તરફનો ઉલ્લાસ પ્રગટ કરીને સંસારના સમસ્ત
પ્રસંગનો ઉલ્લાસ તોડી નાખવા જેવું છે.
અહો! સંસારમાં ઉગ્રમાં ઉગ્ર સંકટ પ્રસંગે પણ જે સંતોએ પોતાના સહજ વૈરાગ્યને
છોડયો નથી પણ ઊલટી તેમાં વૃદ્ધિ કરી છે તે સંતોના ચરણમાં નમસ્કાર હો! *