કરજે એમ આચાર્યદેવ કહે છે.
જ શબ્દો સાંભળીને જે જીવ પોતાના વિષય–કષાયના ભાવને પોષતો હોય તો તેને માટે તે વિકથા છે. તેમ અહીં
જે જીવ શુદ્ધાત્માની રુચિ કરે તેણે જ શુદ્ધ આત્માની વાત શ્રવણ કરી કહેવાય, શુદ્ધાત્માના શબ્દો કાને પડવા છતાં
જો વિકારની રુચિ ન છોડે તો તેણે શુદ્ધાત્માની વાત સાંભળી નથી. એટલે નિમિત્ત ઉપર કાંઈ વજન ન રહ્યું પણ
પોતાના ઉપાદાનમાં રુચિના ભાવ ઉપર વજન આવ્યું.
બતાવીને તેનો અનુભવ કરવાનું કહે છે. જે જીવ શુદ્ધઆત્માનો તો અનુભવ ન કરે ને વિકારની રુચિ કરીને તેનો
જ અનુભવ કરે તો તે જીવે ખરેખર શુદ્ધઆત્માની વાત સાંભળી જ નથી.
શુદ્ધ જ્ઞાયક છે’ એમ શુદ્ધાત્માના અસ્તિત્વ ઉપર જોર નથી દેતો–એટલે કે પોતાની રુચિને શુદ્ધાત્મા તરફ નથી
વાળતો–તે જીવે ભગવાનની વાણી સાંભળી નથી; કેમ કે ભગવાનની વાણી સાંભળ્યા પહેલાં તેનો જેવો ભાવ
હતો તેવા જ ભાવને ભગવાનની વાણી સાંભળ્યા પછી પણ તે સેવી રહ્યો છે. જેટલા જીવો શુદ્ધ આત્માની રુચિ
તરફ નથી વળતા ને અશુદ્ધ આત્માની (–વ્યવહારની, રાગની, નિમિત્તની, પરાશ્રયની) રુચિ કરે છે તે બધાય
જીવોએ કામ–ભોગ બંધનની જ કથા સાંભળી છે પણ શુદ્ધ આત્માની વાત સાંભળી નથી. જેવું કાર્ય તે જીવો કરે
છે તેવું જ કાર્ય નિત્ય નિગોદના જીવો પણ કરી જ રહ્યા છે. અનાદિથી વાણી નહોતી સાંભળી ત્યારે જે દશા હતી
તેમાં વાણી સાંભળ્યા પછી કાંઈ ફેર ન પડયો ને તેવી જ દશા રહી, તો તેણે આત્મસ્વભાવની વાત સાંભળી–એમ
જ્ઞાની સ્વીકારતા નથી.
શ્રવણના ફળમાં યથાર્થ આત્મસ્વરૂપનો પરિચય અને અનુભવ પણ હોય; પરિચય અને અનુભવ વગરનું શ્રવણ
તે ખરેખર શ્રવણ નથી.
મેં પૂર્વે કદી સાંભળ્યું જ નથી–આમ પોતાના ભાવમાં અપૂર્વતા લાવીને તે સાંભળે છે, તેથી નિમિત્તમાં પણ
અપૂર્વતાનો જ આરોપ આવે છે. પૂર્વે જે શુદ્ધ આત્માનું શ્રવણ–પરિચય ને અનુભવ નહોતો કર્યો તે હવે અપૂર્વ
રુચિ પ્રગટ કરીને આત્માનું શ્રવણ–મંથન ને સ્વાનુભવ કરવા તૈયાર થયો છે.
એમ કહીને શ્રી આચાર્યદેવ એકત્વસ્વભાવના શ્રવણને ‘અપૂર્વ’ તરીકે સ્વીકારે છે; નિમિત્તની અપૂર્વતા છે તે
એમ પ્રસિદ્ધ કરે છે કે અહીં નૈમિત્તિકભાવમાં પણ અપૂર્વતાની શરૂઆત પ્રગટી છે. જો ઉપાદાનમાં અપૂર્વતા શરૂ ન
થઈ હોય તો નિમિત્તની અપૂર્વતાને સ્વીકારશે કોણ? નિમિત્ત–નૈમિત્તિક બંનેના મેળપૂર્વક એકત્વ–સ્વભાવનું
શ્રવણ પૂર્વે કદી કર્યું નથી. નિમિત્ત–નૈમિત્તિકભાવના મેળવાળું શ્રવણ તે અપૂર્વ છે; તેમાં જીવનો નૈમિત્તિકભાવ
પણ અપૂર્વ છે, અને તે અપૂર્વ ભાવનું નિમિત્ત હોવાથી તે નિમિત્ત પણ અપૂર્વ છે.