ક્યાંય દોષ નહિ જ આવે, પણ વ્યાકરણની વિભક્તિ વગેરેમાં કદાચ કંઈ દોષ આવી જાય અને તારા જ્ઞાનના
ક્ષયોપશમમાં તે જણાઈ જાય તો તું તે જાણપણા ઉપર કે દોષ ઉપર મુખ્યપણે જોઈશ નહિ, પણ તેને ગૌણ કરીને
એકત્વસ્વભાવને જ મુખ્યપણે જોજે, તે સ્વભાવ તરફ જ વળજે.
તે શુદ્ધાત્માને પ્રમાણ કરનારા જીવો ન હોય એમ બને જ નહિ. ‘દર્શાવું તો કરજો પ્રમાણ’ એમ કહેવામાં
આચાર્યદેવને ખાતરી છે કે શિષ્યે પૂર્વે અનંતકાળમાં જે રીતે શુદ્ધાત્માનું યથાર્થ શ્રવણ નથી કર્યું તે ભાવ
ટાળીને હવે જુદી જ રીતે અપૂર્વપણે શુદ્ધાત્માનું યથાર્થ શ્રવણ કરીને તે શુદ્ધાત્માને સમજી જશે. પૂર્વે તેં કદી
જેને નથી જાણ્યો એવો શુદ્ધાત્મા હું તને અત્યારે દર્શાવું છું, માટે તું અપૂર્વ ભાવે તે પ્રમાણ કરીને સ્વાનુભવ
કરજે.
ગાથામાં શ્રી આચાર્યદેવ આત્માનો એકત્વ–વિભક્ત જ્ઞાયકસ્વભાવ દર્શાવે છે.
સદ્ભૂત–વ્યવહાર બાકી રહ્યો તેનો નિષેધ સાતમી ગાથામાં કર્યો. એ રીતે છઠ્ઠી–સાતમી ગાથામાં
‘શુદ્ધજ્ઞાયકભાવ’ બતાવીને તેના આશ્રયે ચારે પ્રકારના વ્યવહારનો નિષેધ કર્યો. આ ‘જ્ઞાયકભાવ’ તે નિશ્ચય છે
અને તેનો આશ્રય કરવો તે મોક્ષમાર્ગ છે.
લીન થઈ જાય છે, તે વખતે તો ‘પ્રમત્ત–અપ્રમત્ત નથી ને જ્ઞાયક છું’ એવો વિકલ્પ પણ નથી, ત્યાં તો
જ્ઞાયકનો અનુભવ જ વર્તે છે. આવી દશામાં ઝૂલતાં ઝૂલતાં આ સમયસારની અદ્ભુત રચના થઈ ગઈ છે,
તેમાં અપૂર્વ ગંભીર ભાવો ભર્યા છે. ‘સમયસાર’ એટલે શુદ્ધઆત્મા, તેના વર્ણનની શરૂઆત કરતાં છઠ્ઠી
ગાથામાં જ ‘જે જ્ઞાયકભાવ છે તે પ્રમત્ત કે અપ્રમત્ત નથી’ એમ કહીને તે એક ગાથામાં જ આચાર્યદેવે ચાર
નયોનું વર્ણન સમાવી દીધું છે. તે આ પ્રમાણે–
વ્યવહારનું જ્ઞાન તો ગર્ભિતપણે કરાવી દીધું, અને ‘જ્ઞાયકભાવ’ બતાવીને તેનો નિષેધ પણ કર્યો.
રાગમાં જોડાયેલું છે તે જ્ઞાનનો ઉપયોગ સ્થૂળ છે. જો અબુદ્ધિપૂર્વકના રાગને પણ પકડી શકે એવો સૂક્ષ્મ ઉપયોગ
થાય તો તો કેવળજ્ઞાન હોય અને ત્યાં રાગનો બિલકુલ અભાવ હોય. અહીં તો સાધકની વાત છે. સાધકને જે
અબુદ્ધિપૂર્વકનો વિકલ્પ છે તે અનુપચરિત અસદ્ભુત વ્યવહારનયનો વિષય છે. ‘જ્ઞાયકભાવ અપ્રમત્ત પણ નથી’
એમ કહીને ગર્ભિતપણે તે વ્યવહારનું જ્ઞાન કરાવીને તેનો નિષેધ કર્યો.