ધિકભાવ છે, તે આત્માનું શુદ્ધસ્વરૂપ નથી માટે ‘અસદ્ભુત’ છે–એમ સમજતાં ઉપાધિરહિત શુદ્ધ સ્વરૂપનું જ્ઞાન
થાય છે.
પૂરું કાર્ય કરે (સૂક્ષ્મ રાગને પણ જાણે તેવું થઈ જાય) તો કેવળજ્ઞાન થઈ જાય અને ત્યાં વિકાર હોય જ નહિ.
માટે ‘વિકાર છે’ એમ જે ઉપચરિત અસદ્ભુત વ્યવહારનય જાણે છે તે એમ સિદ્ધ કરે છે કે બીજો ખ્યાલમાં ન
આવે તેવો વિકાર પણ છે; અને જેમ આ બુદ્ધિપૂર્વકનો વિકાર અસદ્ભુત છે તેમ તે અબુદ્ધિપૂર્વકનો વિકાર
અસદ્ભુત છે. આ રીતે પહેલો નય બીજા નયનો સાધક છે.
રાગ છે’ એમ અબુદ્ધિપૂર્વક રાગ જુદો પાડીને ખ્યાલમાં નથી આવતો તેથી તે ‘અનુપચરિત’ છે, પણ તે
અબુદ્ધિપૂર્વકનો રાગ પણ અસદ્ભુત છે એટલે તે રાગથી પણ જ્ઞાન જુદું છે એમ આ નય સિદ્ધ કરે છે; એ રીતે
બીજો નય ત્રીજા નયનો સાધક છે. જો કે બધાય નયોનું પરમાર્થ તાત્પર્ય તો શુદ્ધ સ્વભાવની દ્રષ્ટિ કરવી તે જ છે,
પણ નયોનો પરસ્પર સંબંધ બતાવવા પહેલા નયને બીજા નયનો સાધક કહ્યો છે.
ઓછું, અને રાગ પણ થાય છે. તે રાગને જ્ઞાન જાણે છે પણ હજી જ્ઞાનનો ઉપયોગ તદ્ન સૂક્ષ્મ થયો નથી તેથી
અવ્યક્ત રાગને તે જુદો પકડી શકતો નથી, વ્યક્તરાગને પકડી શકે છે. વ્યક્તરાગ અવ્યક્તરાગને સિદ્ધ કરે છે, ને
અવ્યક્તરાગને પણ ‘અસદ્ભુત’ કહેતાં તે ઔપાધિકભાવ છે, જ્ઞાનનું મૂળસ્વરૂપ નથી એમ સિદ્ધ થાય છે.
પણ જ્ઞાન સામાન્યને લીધે જ છે, એટલે કે જ્ઞાન પરનું નથી પણ જ્ઞાન તો આત્માનું જ છે. ‘જ્ઞાન પરને જાણે
છે’ તેને ઉપચાર કહીને એમ બતાવ્યું કે ખરેખર જ્ઞાનનો સંબંધ પર સાથે નથી પણ જ્ઞાન તો જ્ઞાન જ છે એટલે
જ્ઞાનનો સંબંધ ત્રિકાળી ગુણ સાથે છે. આ રીતે ઉપચરિત સદ્ભુતવ્યવહાર અનુપચરિત સદ્ભુત વ્યવહારને
સાબિત કરે છે.
સામાન્યજ્ઞાન–સ્વભાવને સાબિત કરે છે. પર્યાય ત્રિકાળી ગુણને સિદ્ધ કરે છે ને ગુણમાં વિકાર નથી એટલે
વિકારથી જીવનું જુદાપણું સિદ્ધ થાય છે.–એ રીતે, શુદ્ધ આત્મા દ્રષ્ટિમાં આવે તે આ અધ્યાત્મનયોનું તાત્પર્ય છે.
થાય છે, અને મારા સ્વભાવમાં તે અસદ્ભુત છે એમ જાણે તો તેનો નિષેધ થાય.
ભેદ પાડીને કથન કરવું તે વ્યવહાર છે, અને જ્ઞાન આત્માનું ત્રિકાળીસ્વરૂપ છે તેથી તે વ્યવહાર અનુપચરિત
સદ્ભુત છે. ‘જ્ઞાન તે આત્મા’ એમ કહેનારો આ અનુપચરિત સદ્ભુતવ્યવહાર પણ ‘જ્ઞાયકઆત્મા’ ને જ
સાબિત કરે છે. આ નયમાં ગુણગુણીભેદ હોવા છતાં તે જ્ઞાનને અભેદ આત્મા તરફ લઈ જાય છે; એ રીતે ચોથો
પ્રકાર પાંચમા પ્રકારને સાધે છે. જ્ઞાયક આત્માને દ્રષ્ટિમાં લેવો તે જ બધા નયોનું તાત્પર્ય છે. જ્યારે વ્યવહારના
ભેદો ઉપરનું લક્ષ છોડીને અભેદ આત્માને લક્ષમાં લીધો ત્યારે વ્યવહારદ્વારા પણ પરમાર્થને જ સાધ્યો–એમ
કહેવાય છે. પણ જો ભેદરૂપ વ્યવહારનો જ આશ્રય કરીને રોકાય