‘પુરાણપુરુષો સમસ્ત કર્મક્ષયના ઉપાયના હેતુભૂત કારણપરમાત્માને અભેદ–અનુપચાર રત્નત્રય
પરિણતિથી સમ્યક્પણે આરાધીને સિદ્ધ થયા’ .....અનાદિકાળથી આ રીતે જીવો સિદ્ધ થતાં જ આવે છે.
આજ પહેલાં શુદ્ધરત્નત્રયવડે પોતાના કારણ પરમાત્માને આરાધી–આરાધીને અનંત તીર્થંકરો, કેવળી
ભગવંતો તથા ગણધરો સિદ્ધ થઈ ગયા છે. મહાવિદેહક્ષેત્રમાં મોક્ષનો માર્ગ કદી બંધ પડતો નથી, ત્યાં સદાય
જીવોનો મોક્ષ થયા જ કરે છે.–કઈ રીતે? કે શુદ્ધરત્નત્રયવડે કારણપરમાત્માની આરાધનાથી. કોઈ જીવો
કુળપરંપરા વગેરેની પક્કડ કરીને વ્યવહારના આશ્રયથી ધર્મ માનતા હોય તો અહીં કહે છે કે અરે ભાઈ!
તારી કુળપરંપરા સાચી કે અનંતા સિદ્ધભગવંતો થઈ ગયા તેમની પરંપરા સાચી? જે અનંતા પુરાણપુરુષો
મોક્ષ પામ્યા તેઓ કોઈ વ્યવહારના કે ભેદરત્નત્રયના આશ્રયથી મોક્ષ નથી પામ્યા, પણ તેઓ તો અભેદ
રત્નત્રયવડે શુદ્ધ આત્માને જ આરાધીને મુક્તિ પામ્યા છે; માટે તે જ એક મુક્તિ માર્ગ છે; તો તું બીજો
ઉપાય કયાંથી લાવ્યો?
પંથ.’ આત્માની આરાધના, આત્માની પ્રસન્નતા, આત્માની કૃપા, આત્માની ભક્તિ, આત્માની સિદ્ધિ તે
શુદ્ધરત્નત્રય વડે જ થાય છે, રાગાદિવડે થતી નથી. શુદ્ધ રત્નત્રયપરિણતિથી અંતરસ્વરૂપમાં વળી ગયા નમી
ગયા–ઝૂકી ગયા–પ્રણમી ગયા તે જ રીતથી બધા સિદ્ધભગવંતો સિદ્ધિને પામ્યા છે. અંદરમાં રાગરહિત
શુદ્ધરત્નત્રય વડે આત્મસ્વભાવની આરાધના કરવી તે એક જ ત્રણેકાળે મોક્ષમાર્ગ છે, અને સત્સમાગમે
સ્વભાવની રુચિ–જ્ઞાન–મનનનો અભ્યાસ કરવો તે વ્યવહાર છે.
કાર્યપરમાત્મા છે. તે પૂર્ણ કાર્ય પ્રગટવાના કારણરૂપ સામર્થ્ય દ્રવ્યમાં ત્રિકાળ છે. એક સમયની પર્યાયને ગૌણ
કરીને જે પૂર્ણ સામર્થ્યરૂપ વર્તમાન તત્ત્વ છે તેને જ કારણપરમાત્મા કહેવાય છે. સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ
નિર્વિકલ્પપર્યાય કે પરમાત્મપર્યાય પ્રગટે તે કાર્ય છે, તે કાર્ય ધુ્રવ આત્મદ્રવ્યમાંથી આવે છે તેથી તે ધુ્રવ
દ્રવ્યસ્વભાવને કારણપરમાત્મા કહ્યો છે; તે સદાકાળ એકરૂપ પરિપૂર્ણ છે. મોક્ષમાર્ગની પર્યાયને મોક્ષનું કારણ
કહેવું તે વ્યવહારથી છે, ખરેખર કાંઈ મોક્ષમાર્ગની પર્યાયમાંથી મોક્ષપર્યાય નથી આવતી; મોક્ષપર્યાય તો
આત્મદ્રવ્યમાંથી આવે છે માટે ધુ્રવઆત્મા જ મોક્ષનું નિશ્ચયકારણ છે. તેને જ નિયમસારમાં ‘કારણપરમાત્મા’
કહીને ગાયો છે. સમ્યગ્દર્શનથી માંડીને સિદ્ધદશા સુધીની બધી પર્યાયો તે ધુ્રવકારણપરમાત્માના અવલંબને
પ્રગટે છે. તેનો પરમ મહિમા કરીને તેનું અવલંબન લેવું તે જ પરમાર્થ ભક્તિ છે અને તે જ મોક્ષમાર્ગ છે.
પ્રગટી તે તેમનો કાર્ય પરમાત્મા છે; એ જ પ્રમાણે આ આત્માનો ધુ્રવસ્વભાવ છે તે પોતાનો કારણપરમાત્મા
છે અને તેનો આશ્રય કરતાં કેવળજ્ઞાનદશા પ્રગટી જાય તે પોતાનો કાર્યપરમાત્મા છે.–આ રીતે પોતાનો શુદ્ધ
કારણ પરમાત્મા તે જ પરમાત્મદશાનું પરમ કારણ છે, એ સિવાય બહારના કોઈ કારણથી પરમાત્મદશા
પ્રગટતી નથી.
પણ મહાવિદેહમાંથી છ માસ અને આઠ સમયમાં ૬૦૮ જીવો મોક્ષમાં જાય છે. તેઓ પોતાના શુદ્ધ કારણ–
પરમાત્માને શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ અભેદ રત્નત્રયપરિણતિથી આરાધીને જ સિદ્ધ થાય છે. નિજ શુદ્ધ આત્માના
અવલંબને જે શુદ્ધ રત્નત્રયપરિણતિ પ્રગટી તેના વડે કારણપરમાત્માની ભક્તિ કરી કરીને પુરાણ પુરુષો સિદ્ધિ
પામ્યા છે, વર્તમાનમાં પણ એ જ ઉપાય છે અને ભવિષ્યમાં પણ સિદ્ધિનો એ જ ઉપાય છે. નિમિત્તથી, રાગથી કે
ભેદરત્નત્રયથી પણ ત્રણ કાળમાં મુક્તિ થતી નથી. ચૈતન્ય–સ્વરૂપની ભાવના કરતાં કરતાં તેમાં રાગરહિત
લીનતા થઈ જાય તેનું નામ અનુપચારરત્નત્રય છે ને તેનાથી જ મુક્તિ થાય છે. તીર્થંકરનામકર્મના કારણરૂપ જે
સોળકારણ ભાવનાનો ભાવ છે તે પણ વ્યવહાર છે, તે આસ્રવ