કષાય તરફના ભાવ છોડીને, આત્મસ્વરૂપ સમજવા માટે ટગટગ જોઈ રહ્યા છે ને સ્વ–તરફના વિચાર લંબાવે
છે–તેમાં કષાયની ઘણી મંદતા છે એટલે વિશુદ્ધિલબ્ધિ આવી જાય છે. (૩) ‘આત્મા’ શું છે તેનું સ્વરૂપ હોંશ
પૂર્વક જ્ઞાની પુરુષ પાસેથી સાંભળ્યું તે દેશનાલબ્ધિ છે. (૪) સમજવા માટે ટગટગ જોઈ જ રહે છે એટલે કે
જ્ઞાનને અંતરમાં એકાગ્ર કરતો જાય છે ત્યાં પ્રાયોગ્યલબ્ધિ થઈ જાય છે. (૫) સમ્યગ્દર્શન થવા ટાણે
અંર્તપરિણામમાં સ્વતરફ ઢળતો વિશુદ્ધભાવ થાય છે તે વખતે કરણલબ્ધિ થઈ જાય છે. ને પછી તરત જ શુદ્ધ
આત્માનો નિર્વિકલ્પ અનુભવ કરે છે, ત્યાં જ્ઞાન–આનંદના અપૂર્વ તરંગ ઉલ્લસે છે, અનાદિકાળથી કદી પણ
નહોતો અનુભવ્યો એવા અપૂર્વ આનંદનો અનુભવ થાય છે. પૂર્વે અનંતવાર ચાર લબ્ધિ સુધી આવીને જીવ
પાછો ફર્યો–એવી વાત અહીં નથી; અહીં તો એવી અપૂર્વ વાત છે કે જેને દેશના વગેરે લબ્ધિ મળે તે આગળ
વધીને નિર્વિકલ્પ અનુભવ કરે જ છે. ‘આત્મા’ એવા શબ્દ સામે જોઈને શિષ્ય નથી અટકતો, પણ તેના
વાચ્યભૂત વસ્તુને પકડીને તેનો અનુભવ કરે છે. ‘જે દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રને હમેશાંં પ્રાપ્ત હોય તે આત્મા છે’ –
એમ ભેદ પાડીને સમજાવ્યું. પણ શિષ્ય તે ભેદ ઉપર લક્ષ કરીને નથી અટકતો, પણ તે ભેદરૂપ વ્યવહારનું લક્ષ
છોડીને અભેદસ્વરૂપ આત્માને લક્ષમાં લઈને તેનો અનુભવ કરે છે. વચ્ચે ભેદરૂપ વ્યવહાર આવે છે ખરો પણ
તેના અવલંબનમાં રોકાય તો આત્માનું પરમાર્થસ્વરૂપ સમજાતું નથી, માટે તે વ્યવહારનય આશ્રય કરવા જેવો
નથી; ભેદરૂપ વ્યવહારનો આશ્રય છોડીને અભેદસ્વભાવના આશ્રયે અનુભવ કરતાં શુદ્ધ આત્માનો અનુભવ
થાય છે.
અત્યારે તો સ્વરૂપ સમજીને અનંતા જન્મ–મરણ ટાળવાનો આ અવસર છે. અનંત જન્મ–મરણ ટાળવા માટે
પરમાર્થસ્વરૂપ આત્માની સાચી સમજણ સિવાય બીજો કોઈ ઉપાય નથી. જેને અનંત જન્મ–મરણનો ડર લાગતો
હોય તેને સ્વરૂપની સમજણ કરવામાં કંટાળો ન હોય પણ અપૂર્વ ઉત્સાહ હોય, ભગવાનઆત્માની વાર્તા જ્ઞાની
પાસેથી વારંવાર સાંભળે, ને અંતરથી ઊછળી ઊછળીને તેનું જ માહાત્મ્ય ગાયા કરે.
પાસે જ છે, મારા સ્વભાવની પૂર્ણતામાંથી એક અંશ પણ ઓછો થયો નથી. આમ અંતરમાં સ્વભાવનો બોધ
થતાં જ અત્યંત આનંદથી હૃદય ખીલી ઊઠે છે. આચાર્યભગવાન તુરત મોક્ષ થાય એવી અજબ વાત કરે છે, તે
સાંભળતા સુપાત્ર જીવોને તુરત જ સમ્યગ્દર્શન થઈ જાય છે. અપૂર્વ ભાવે દેશનાલબ્ધિ ઝીલ્યા પછી તુરત
નિર્વિકલ્પ અનુભવ થાય છે–એવી જ શૈલી અહીં લીધી છે, દેશનાલબ્ધિ ઝીલ્યા પછી અનુભવ વચ્ચે અંતર રાખ્યું
નથી. જે જીવ તૈયાર થઈને, અંતરની ધગશથી સમજવા માટે આવ્યો તે જીવ ન સમજે એમ બને જ નહિ; અને
જે સમજે તેને પોતાના આત્મામાં અત્યંત આનંદમય મનોહર જ્ઞાનતરંગ ઊછળે છે, તેને પોતાને તેનો અનુભવ
થાય છે.
એવા પ્રકારની માન્યતા તે તો વ્યવહાર પણ નથી, તે તો માત્ર અજ્ઞાન છે. અહીં તો કહે છે કે ગુણ–ગુણીના
ભેદરૂપ વ્યવહારનું લક્ષ પણ છોડવા જેવું છે; ભેદરહિત પરમાર્થસ્વરૂપ આત્મા તે જ સમ્યગ્દર્શનનો વિષય છે.
જુઓ ભાઈ! આ વિષય અનાદિકાળથી જીવોએ યથાર્થપણે સાંભળ્યો નથી ને સમજ્યા નથી. જો આ સમજે તો
અંતરની દશા ફરી જાય, ને અલ્પકાળમાં મુક્તિ થઈ જાય.