મુખ્યતા હોય–એમ નથી, સાધકની દ્રષ્ટિમાં તો સદાય અભેદની જ
આ ગૂઢરહસ્ય પૂ. ગુરુદેવશ્રીએ આ પ્રવચનોમાં ખુલ્લું કર્યું છે.
અધ્યાત્મદ્રષ્ટિમાં અભેદને તો મુખ્ય કરીને તેને નિશ્ચય કહ્યો છે ને ભેદને ગૌણ કરીને તેને વ્યવહાર કહ્યો
દર્શનનું મૂળ રહસ્ય તેમાં આવી જાય છે. અધ્યાત્મની દ્રષ્ટિમાં સદાય અભેદની જ મુખ્યતા રહે છે માટે મુખ્ય તે
નથી, તેની દ્રષ્ટિમાં સદાય અભેદની જ મુખ્યતા છે; અભેદના આશ્રયે જ સાધકપણું હોય છે. સાધકદશા પરના
આશ્રયે કે રાગના આશ્રયે તો નથી, પરંતુ ભેદના આશ્રયે પણ સાધકદશા નથી, અભેદના આશ્રયે જ સાધક દશા
છે, માટે સાધકની દ્રષ્ટિમાં અભેદદ્રવ્યની જ મુખ્યતા છે. જુઓ આ જૈનધર્મના અનેકાન્તનું રહસ્ય! નિશ્ચય અને
વ્યવહાર બંનેને જાણીને, અભેદદ્રવ્યનો આશ્રય લેવો તે જ પ્રયોજન છે. અભેદ દ્રવ્યના અવલંબન વગર
વીતરાગદશા થતી નથી. જો અભેદ દ્રવ્યનું અવલંબન ન કરે તો જીવનું પ્રયોજન સિદ્ધ થતું નથી. અધ્યાત્મ–
કથનીમાં જીવનું પ્રયોજન સિદ્ધ કરવા માટે–એટલે કે અભેદદ્રવ્યનું અવલંબન કરાવીને શુદ્ધદશા પ્રગટ કરવા માટે–
સદાય અભેદને જ મુખ્ય કહેવામાં આવે છે, અને તે જ નિશ્ચયનયનો વિષય છે; આવા નિશ્ચયના આશ્રયે જ
મુક્તિ થાય છે.
એમ ન કહ્યું, પણ ‘મુખ્ય તે નિશ્ચય’ એમ કહ્યું, કેમકે અધ્યાત્મદ્રષ્ટિમાં તો સદાય અભેદની જ મુખ્યતા રહે છે,
માટે મુખ્યને નિશ્ચય કહ્યો. અભેદ તે મુખ્ય છે ને તે જ નિશ્ચયનયનો વિષય છે, ભેદ તે ગૌણ છે તેથી તે
વ્યવહારનયનો વિષય છે. પર્યાય પરને લીધે થાય છે માટે તેને વ્યવહાર કહ્યો–એમ નથી, પણ ભેદની ગૌણતા છે
માટે તેને વ્યવહાર કહ્યો છે. ધર્મી જીવની દ્રષ્ટિમાં અભેદદ્રવ્યની જ મુખ્યતા છે, ને ભેદની પર્યાયની ગૌણતા છે,
માટે અધ્યાત્મમાં અભેદ દ્રવ્યને મુખ્ય કરીને તેને નિશ્ચય કહ્યો, ને ભેદરૂપ પર્યાયને ગૌણ કરીને તેને વ્યવહાર
કહ્યો. દ્રવ્ય અને પર્યાય–એ બંને, વસ્તુના જ અંશ છે, પર્યાય પણ વસ્તુનો પોતાનો અંશ છે, તે કાંઈ પરને લીધે
નથી, પણ પર્યાયની ગૌણતા છે માટે તેને વ્યવહાર કહ્યો છે. ‘પર્યાય પરથી થાય છે માટે’ વ્યવહાર છે–એમ નથી,