નથી. અહો! ધર્મીને પર્યાયે પર્યાયે સદા સ્વભાવની જ અધિકતા છે, તેની જ મહત્તા છે, તેનો જ આદર છે, કોઈ
પણ પર્યાય વખતે દ્રષ્ટિમાંથી ‘હું શુદ્ધસ્વભાવ છું’ એવું વલણ ખસતું નથી, એટલે સમયે સમયે તેને નિર્મળ
પર્યાયની ઉત્પત્તિરૂપ ધર્મ થાય છે. આ પ્રમાણે ત્રિકાળ શુદ્ધ સ્વભાવ અને ક્ષણિક વિકાર–એ બંનેને જુદા જાણીને
સ્વભાવની મુખ્યતા કરીને તે તરફ વળવું તેનું નામ ભેદવિજ્ઞાન છે અને એવા ભેદવિજ્ઞાનથી જ ધર્મ થાય છે.
કરવું જોઈએ. હે જીવ! સત્સમાગમે સત્યનું શ્રવણ કરીને એકવાર યથાર્થ રુચિથી હા પાડ. સત્યસ્વભાવની ‘હા’
પાડતાં પાડતાં તેની ‘લત’ લાગશે એટલે ‘હા માંથી હાલત’ થઈ જશે. જેવો પોતાનો સ્વભાવ છે તેની રુચિ
કરીને હા પાડતાં તેવી હાલત પ્રગટી જશે. સત્યસ્વભાવની હા પાડીને તેનો આદર કરતાં કરતાં સિદ્ધદશા થઈ
જશે; જીવને જ્યાં આદરબુદ્ધિ હોય તે તરફ તેનો પ્રયત્ન વારંવાર વળ્યા કરે છે. જેણે સ્વભાવની હા પાડીને તેનો
આદર કર્યો તેના શ્રદ્ધા–જ્ઞાનાદિનો પુરુષાર્થ સ્વભાવ તરફ વળીને અલ્પકાળમાં સિદ્ધદશા થયા વિના રહે નહિ.
જેણે સત્યસ્વભાવની ના પાડીને તેનો અનાદર કર્યો અને વિકારનો આદર કર્યો તે જીવ નરક–નિગોદદશાને
પામશે. આત્મસ્વભાવની આરાધનાનું ફળ સિદ્ધદશા છે અને આત્મસ્વભાવની વિરાધનાનું ફળ નિગોદદશા છે.
વચલી ચાર ગતિનો કાળ બહુ અલ્પ છે. અહો! સત્યવસ્તુ સ્વભાવને લક્ષમાં લઈને રુચિપૂર્વક તેની હા પાડવામાં
પણ અપૂર્વ પાત્રતા છે, ને તેના ફળમાં સાદિઅનંત કાળ સુધી સિદ્ધદશાનાં અપૂર્વ સુખની પ્રાપ્તિ થાય છે.
અજ્ઞાન છે; પરંતુ હું ક્રોધાદિ વિકારનો કર્તા અને તે ક્રોધાદિ મારું કાર્ય–એમ વિકારના કર્તાકર્મપણાની બુદ્ધિ પણ
અજ્ઞાનથી જ ઉત્પન્ન થાય છે. અજ્ઞાનીને એવી કર્તાકર્મની પ્રવૃત્તિ અનાદિથી ચાલી આવે છે, તે જ અધર્મ અને
સંસારનું મૂળ છે. તે કર્તાકર્મની પ્રવૃત્તિ ક્યારે ટળે તે વાત અહીં આચાર્યદેવે સમજાવી છે. ચૈતન્યમૂર્તિ આત્માને
અને ક્રોધાદિક ભાવોને નિશ્ચયથી એકવસ્તુપણું નથી, બંનેનો સ્વભાવ ભિન્ન ભિન્ન છે, –આ પ્રમાણે જીવ જ્યારે
પોતાના આત્માને આસ્રવોથી ભિન્ન જાણીને ભેદજ્ઞાન કરે છે ત્યારે અજ્ઞાનથી ઉત્પન્ન થયેલી કર્તાકર્મની પ્રવૃત્તિ
છૂટી જાય છે. વિકારને પોતાના સ્વભાવથી ભિન્ન જાણીને જ્યાં સ્વભાવ તરફ વળી ગયો ત્યાં વિકાર સાથે
કર્તાકર્મપણું ક્યાંથી રહે?
પર્યાયરૂપ વસ્તુ છે. પહેલાંં જ્યારે આત્માના સ્વભાવની અરુચિ હતી ત્યારે જીવ ક્રોધાદિ ભાવોનો કર્તા થતો
હતો; શુદ્ધસ્વભાવનું ભાન થયા પછી જીવ ક્રોધાદિ ભાવોનો કર્તા થતો નથી. આ તો અંતરની દ્રષ્ટિની ઊંડી વાત
છે. બહારની ક્રિયા ઉપરથી કે માત્ર રાગની મંદતા ઉપરથી આવી દ્રષ્ટિનું માપ નીકળે તેમ નથી.
સ્વભાવ તરફ વળતાં આસ્રવોનો નિષેધ થઈ જાય છે. ખરેખર વિકારનો પણ નાશ કરવો પડતો નથી, પણ જ્યાં
આત્મા પોતાના સ્વભાવ તરફ વળ્યો ત્યાં વિકારની ઉત્પત્તિ જ થતી નથી, એટલે આત્માએ વિકારનો નાશ કર્યો
એમ કહેવાય છે. દરેક આત્મામાં ‘ત્યાગોપાદાનશૂન્યત્વ’ નામની શક્તિ છે એટલે આત્મા સ્વભાવથી વિકારનું
ગ્રહણ કે ત્યાગ કરતો નથી. આત્મા પરના તો ગ્રહણ કે ત્યાગથી રહિત છે ને ખરેખર