Atmadharma magazine - Ank 107
(Year 9 - Vir Nirvana Samvat 2478, A.D. 1952).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 18 of 21

background image
: ભાદ્રપદ : ૨૦૦૮ : આત્મધર્મ–૧૦૭ : ૨૨૫ :
સમયસારના રચયિતાની નિ:શંકતા તથા નિર્માનતા
– અને –
શ્રોતાઓની જવાબદારી
‘દર્શાવું એક વિભક્ત એ, આત્માતણા નિજ વિભવથી;
દર્શાવું તો કરજો પ્રમાણ, ન દોષ ગ્રહ સ્ખલના યદિ.’
આ પાંચમી ગાથામાં ભગવાન શ્રી આચાર્યદેવ કહે છે કે હું મારા આત્માના નિજવિભવથી શુદ્ધ આત્મા
દેખાડું છું; હું દર્શાવું તો પ્રમાણ કરજો અને છંદ–વ્યાકરણાદિમાં ક્યાંય ચૂકી જાઉં તો દોષ ગ્રહણ ન કરશો. જે
એકત્વ–વિભક્તસ્વભાવ મારે દર્શાવવો છે તેમાં તો હું ચૂકીશ જ નહિ, તે તો હું સ્વસંવેદનપ્રત્યક્ષ વગેરેથી
પ્રગટેલા મારા નિજવિભાવવડે યથાર્થ જ કહીશ. અને તમે તે એકત્વવિભક્ત આત્માને તમારા સ્વાનુભવથી
પ્રમાણ કરજો. પણ, હું છદ્મસ્થ છું–સર્વજ્ઞ નથી તેથી કોઈ ઠેકાણે વ્યાકરણ વગેરેનો દોષ આવી જવા સંભવ છે, જો
તેવો કોઈ દોષ આવી જાય તો તેની સામે જોઈને તમે અટકશો નહિ.
સમયસારનો શ્રોતા કેવો હોય તે પણ આમાં આવી જાય છે; તે એક શુદ્ધઆત્માને સમજવાનો જ અર્થી
છે, એ સિવાય બીજી બધી વાતને તે ગૌણ કરી નાંખે છે. શુદ્ધાત્મા બતાવવાનું શાસ્ત્રનું મૂળ પ્રયોજન છે તેને
લક્ષમાં ન લેતાં, શબ્દોની વિભક્તિ વગેરેમાં જ જે અટકી જાય છે તેને શુદ્ધઆત્માનું દર્શન થતું નથી. માટે
આચાર્યદેવ કહે છે કે હે શિષ્ય! હું જે શુદ્ધાત્મા દર્શાવું છું તે તું પ્રમાણ કરજે, અને દોષને ગ્રહણ કરીશ નહિ.
કેટલાક સ્વચ્છંદી જીવો આ ગાથા વાંચીને એમ કહે છે કે ‘જુઓ, કુંદકુંદાચાર્યને પોતાને શંકા છે તેથી ચૂકી
જવાની વાત કરી.’ અહો! કુંદકુંદાચાર્યદેવ કોણ હતા એની તે મૂઢને ખબર નથી એટલે તે એમ કહે છે. ખરેખર,
ચૂકી જવાની વાત કરી તેમાં શંકા નથી પણ વિવેક છે–નિર્માનતા છે. એ ધ્યાન રાખજો કે ચૂકી જવાની વાત કરી
છે તે તો વ્યાકરણ વગેરે અપ્રયોજનભૂત બાબતની વાત છે. પ્રયોજનભૂત એવો જે શુદ્ધ આત્મા તેને તો હું મારા
નિજવિભવથી નિઃશંકપણે દર્શાવીશ–એમ આચાર્યદેવ કહે છે. પ્રયોજનભૂત વાતને મુખ્ય ન કરતાં જે જીવ
અપ્રયોજનભૂત વાતને મુખ્ય કરે છે તે જીવ આ સમયસાર સાંભળવાનો પાત્ર નથી.
અહીં આચાર્યદેવે મહા વિવેક અને નિર્માનતાથી યથાર્થ વસ્તુસ્થિતિ મૂકી છે. ‘આ સમયસાર ભગવાનનું
કે ગણધરનું કહેલું છે માટે દોષ નહિ જ આવે’ –એમ કહીને પોતે જવાબદારીમાંથી છૂટી જતા નથી, પણ
ભૂમિકાની જવાબદારીના ભાન સહિત કહે છે કે ‘આ સમયસાર કહેનાર હું છદ્મસ્થ છું તેથી ક્યાંક જાણપણાની
બાબતમાં દોષ આવી જાય તો તે ગ્રહણ ન કરશો પણ હું જે શુદ્ધાત્મા બતાવવા માગું છું તે જ ગ્રહણ કરજો.’
પછી ભલે ‘સર્વજ્ઞ આમ કહે છે, જિનવર આમ કહે છે’ –એમ ભગવાનની સાક્ષી આપીને આચાર્યદેવ કથન
કરશે, પરંતુ ભગવાને કહ્યું તે ઝીલ્યું કોણે? ઝીલનાર હું તો છદ્મસ્થ છું; મેં મારા જ્ઞાનમાં જે ઝીલ્યું તે હું કહીશ.
પરમાગમની ઉપાસનાથી, નિર્બાધ યુક્તિના અવલંબનથી, પરાપર ગુરુઓના અનુગ્રહપૂર્વક ઉપદેશથી તેમ જ
પ્રચુર સ્વસંવેદનથી મારા આત્માનો જે નિજવૈભવ પ્રગટ્યો છે તે સમસ્ત નિજવૈભવવડે હું શુદ્ધાત્માનું જે કથન
કરીશ તેમાં તો ફેર નહિ પડે; પણ ક્ષયોપશમના બોલમાં કોઈ ઠેકાણે ફેર પડી જાય તેવો સંભવ છે. તો તેને મુખ્ય
ન કરતાં શુદ્ધ આત્માને જ મુખ્ય કરીને તેને સ્વસંવેદનથી પ્રમાણ કરજો.
–આ પ્રમાણે, ભગવાને જે કહ્યું તેના ભાવ પોતે ઝીલીને..... પોતાના આત્માના સ્વસંવેદનને સાથે
ભેળવીને... પોતાની ભૂમિકાની જવાબદારીના ભાન સહિત આચાર્યદેવ કથન કરે છે. ‘ગૌતમ આમ પૂછે છે ને
ભગવાન આમ કહે છે’ એમ પોતાની વાતને ભગવાનના નામે ચડાવી દઈને જે