બહારના પદાર્થો કાંઈ જ્ઞાનમાં નથી આવી જતા, પણ જ્ઞાનના ઉપયોગનો એવો મેચક સ્વભાવ છે કે સમસ્ત
પદાર્થોના જ્ઞાનપણે તે પરિણમે છે, છતાં પોતે સ્વચ્છતાને છોડતો નથી. જેણે પોતાના આવા પવિત્ર ઉપયોગ
સ્વભાવની પ્રતીત કરી તે જીવ સ્વસન્મુખતાથી પર્યાયે પર્યાયે પવિત્રતાને પ્રગટ કરતો કેવળજ્ઞાનની સન્મુખ થતો
જાય છે.
તેજપાળના સંબંધમાં એમ વાત આવે છે કે એક વાર ચોરના ભયથી ઘરેણાં વગેરે મિલ્કત દાટવા માટે જમીનમાં
ખાડો ખોદતા હતા, ત્યાં તે ખાડામાંથી જ સોનામહોરોનાં નિધાન નીકળી પડ્યા. તે જોઈને તેમની સ્ત્રીઓ કહે છે
કે અરે! આપણે તે કાંઈ જમીનમાં દાટવાનું હોય? જ્યાં પગલે પગલે નિધાન નીકળે છે ત્યાં દાટવાનું શું હોય?
માટે આ લક્ષ્મીને એવી રીતે વાપરો કે જે કોઈ ચોરી ન શકે. ––આ ઉપરથી પછી તેઓએ મંદિરો બંધાવ્યા. તેમ
અહીં ચૈતન્યમાં એવી ઉપયોગલક્ષ્મીનો ભંડાર ભર્યો છે કે અંતર્મુખ ઊંડા ઉત્તરીને તેને ખોદતાં કેવળજ્ઞાનનાં
નિધાન પ્રગટે છે, ને લોકાલોક આવીને તેમાં ઝળકે છે. તે ઉપયોગની સ્વચ્છતાને કોઈ ચોરી જઈ શકતું નથી.
જેના સ્વભાવમાં આવા નિધાન ભર્યા તેને વળી કોઈ પરનો આશ્રય કેમ હોય? સ્વભાવના આશ્રયે પર્યાયે
પર્યાયે પૂરા નિધાન પ્રગટે છે. આત્મામાં જ એવી સ્વચ્છતા ભરી છે કે કોઈ પરવસ્તુના કે મંદકષાયના આશ્રય
વગર જ તેનો ઉપયોગ લોકાલોકને જાણવાપણે પરિણમે છે.
તેમ ચૈતન્યમૂર્તિ આત્માનો ઉપયોગ તે આખા જગતનો મંગલઅરીસો છે; તેની સ્વચ્છતામાં લોકાલોક એવા
સ્પષ્ટપણે જણાય છે કે જાણે લોકાલોક તેમાં પ્રવેશી ગયા હોય! ખરેખર કાંઈ લોકાલોક આત્માના ઉપયોગમાં
પેસી જતા નથી, લોકાલોક તો બહાર જ છે, આત્માનો સ્વચ્છ ઉપયોગ જ તેવા સ્વરૂપે પરિણમ્યો છે. આવી
સ્વચ્છત્વશક્તિ આત્મામાં ત્રિકાળ છે. કાઈ બહારના લક્ષે ઉપયોગની સ્વચ્છતા નથી થતી પણ ત્રિકાળી સ્વચ્છ
ઉપયોગસ્વભાવની સન્મુખ થતાં ઉપયોગની સ્વચ્છતા પ્રગટે છે. આ રીતે સ્વચ્છત્વશક્તિ દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય
ત્રણેમાં વ્યાપેલી છે. એક સમયમાં જગતના અનેક પદાર્થોને જાણે તેવા આકારરૂપે ઉપયોગનું પરિણમન થવા
છતાં તેનામાં ખંડખંડ કે મલિનતા થઈ જતી નથી–એવો સ્વચ્છતા શક્તિનો પ્રતાપ છે.
પ્રગટે છે. તે ઉપયોગ પરની સામે જોયા વિના પોતે પોતામાં લીન રહીને પોતાની સ્વચ્છતામાં બધાને જાણી લે
છે. જેમ કોઈવાર સ્વયંવર વગેરેમાં કન્યાને રાજકુમારો સામે જોવું ન પડે તે માટે એક સ્વચ્છ મોટો અરીસો રાખે
છે, તે અરીસાની સામે જોતાં કન્યા તેમાં રાજકુમારનું મોઢું દેખી લે છે, કન્યાને બીજા સામે જોવું નથી પડતું; તેમ
આત્મામાં એવી સ્વચ્છતા છે કે પર લોકાલોકની સામે જોયા વિના, પોતે પોતાના સ્વભાવની સામે જોતાં નિર્મળ
ઉપયોગભૂમિમાં લોકાલોકને દેખી લે છે. જેમ સતી સ્ત્રીઓ પરપુરુષની સામે આંખ ઊંચી કરતી નથી તેમ
પવિત્રમૂર્તિ આત્મા પરની સામે જોયા વગર જ લોકાલોકને પ્રકાશવારૂપે પરિણમવાની તાકાતવાળો છે.
છે; પૂર્વના પ્રારબ્ધયોગે એવી ખોટી લોકવાયકા ઊડી ગઈ કે દ્રૌપદીને પાંચ પતિ હતા. અહો! યુધિષ્ઠિર અને
ભીમ એ જેઠ તો પિતાતુલ્ય હતા ને નકુલ–સહદેવ એ દિયર તો તેને દીકરા તુલ્ય હતા, આવી પવિત્ર સતીને પાંચ
પતિ માનનારા મૂઢ છે. સતીને સ્વપ્નેય તેવું ન હોય. સતી સીતા, દ્રૌપદી, રાજિમતી વગેરે તો જગતની
હીરલાઓ હતી, તેમને આત્માનું ભાન હતું, અંદરમાં બ્રહ્મ–આનંદનો રસ ચાખ્યો હતો તેથી વિષયો નિરસ
લાગ્યા હતા, વિષયમાં