અભવ્યને ત્રણકાળમાં કદી પણ સર્વગતપણું વ્યક્ત થાય–એવો તેનો સ્વભાવ જ નથી તેમ જ તેને આવો
સર્વગતધર્મ પ્રતીતમાં પણ આવતો નથી, અને જેને આવો ધર્મ પ્રતીતમાં આવે તેને સર્વગતપણું (–કેવળજ્ઞાન)
પ્રગટ્યા વગર રહેતું નથી. અભવ્ય જીવને કેવળજ્ઞાનાવરણીય કર્મ છે એટલે તેને સર્વગતપણું (–કેવળજ્ઞાન)
પ્રગટ્યા વગર રહેતું નથી. અભવ્ય જીવને કેવળજ્ઞાનાવરણીય કર્મ છે એટલે તેને પણ કેવળજ્ઞાનની શક્તિ તો છે
પણ તે કેવળજ્ઞાન પ્રગટીને સર્વંગતપણું થાય એવો ધર્મ તેનામાં નથી. ધર્મી જીવને સર્વજ્ઞદશા પ્રગટ્યા પહેલાંં
પણ ભાવશ્રુતજ્ઞાનમાં પોતાના સર્વગત ધર્મનો નિર્ણય થઈ જાય છે, અને અલ્પકાળમાં સર્વગતપણું પ્રગટે એવો
ધર્મ તેનામાં હોય છે.
પરની વાત નથી લેવી, અહીં તો પોતાના આત્માને જાણવાની વાત છે. જે જીવ સર્વંગતધર્મની પ્રતીત કરે તેને
પોતામાં સર્વગતપણું પ્રગટવાનો ધર્મ ન હોય એમ બને નહીં. જેણે પોતાના સર્વગતસ્વભાવની પ્રતીત કરી તેને
પર્યાય ક્ષણેક્ષણે નિર્મળ થતી જાય છે ને અલ્પકાળમાં સર્વજ્ઞતા પ્રગટી જાય છે. જેણે આત્માના સર્વગતધર્મની
પ્રતીત કરી તેને, પર્યાયમાં અલ્પજ્ઞતા અને વિકાર હોવા છતાં, ‘હું સદા અલ્પજ્ઞતાપણે કે રાગપણે રહીશ’ –એવી
શંકા રહેતી નથી, પણ તે તો નિઃશંક છે કે મારા સ્વભાવના આશ્રયે રાગ અને અલ્પજ્ઞતાને તોડીને અલ્પકાળમાં
હું સર્વજ્ઞ થઈશ. નાનામાં નાના ધર્માત્માને પણ આવી નિઃશંકતા થયા વિના રહે નહિ; અને જો આવી નિઃશંકતા
ન થાય તો તેણે સર્વગતધર્મને જાણ્યો જ નથી.
થાય! અભવ્ય જીવોને ત્રણલોકમાં સર્વજ્ઞતા પ્રગટતી નથી. જો કોઈ એમ માને કે ‘આત્મા કદી સર્વજ્ઞ થાય જ
નહિ, આત્મા સદા અલ્પજ્ઞ જ રહે’ ––તો તેણે અભવ્ય કરતાં પોતાના આત્માની કાંઈ વિશેષતા ન માની. અહીં
એવા જીવોની વાત નથી. અહીં તો જેને પોતાના સર્વગતસ્વભાવની પ્રતીત થઈ જાય છે અને અલ્પકાળમાં જ
સર્વજ્ઞદશા પ્રગટવાની નિઃશંકતા થઈ જાય છે એવા સાધક જીવની વાત છે. જ્યાં પોતાના સર્વગતધર્મને માન્યો
ત્યાં પૂર્ણસ્વભાવની પ્રતીત થઈ, અને અલ્પજ્ઞતાનો, વિકારનો કે નિમિત્તનો આદરભાવ દ્રષ્ટિમાંથી છૂટી ગયો,
એટલે તેમાં જ સમ્યક્ત્વનો મહાન પુરુષાર્થ આવી ગયો. જેને આત્માના સર્વંગતસ્વભાવની પ્રતીત થઈ હોય તે
એમ ન માને કે ‘સમ્યગ્દર્શનમાં આત્માનો પુરુષાર્થ નથી’ ચારિત્રમાં આત્માનો પુરુષાર્થ છે પણ સમ્યક્ત્વમાં
આત્માનો પુરુષાર્થ નથી–એ માન્યતા તો મહા વિપરીત છે; પહેલાંં સમ્યક્ત્વ વગર ચારિત્રદશા કે મુનિપણું
હોવાનું જે માને તેને તો ધર્મના એકડાની પણ ખબર નથી. ધર્મનું મૂળ સમ્યગ્દર્શન છે, સમ્યગ્દર્શન વગર કોઈ
જાતનો ધર્મ હોતો નથી; પણ અરેરે! મૂઢ જીવોને સમ્યગ્દર્શનના મહિમાની ખબર નથી, અને સમ્યગ્દર્શન વગર
ધર્મ માની રહ્યા છે.
જતું નથી. જેમ ચપળ માણસની આંખ ચારે કોર ફરી વળે છે–એમ કહેવાય છે પણ આંખ કાંઈ પોતામાંથી બહાર
નીકળીને પરમાં જતી નથી, તેમ આત્માનું જ્ઞાન પરને જાણતી વખતે આત્મામાંથી નીકળીને કાંઈ પરમાં ચાલ્યું
જતું નથી, પણ સર્વને જાણવાનું તેનું સામર્થ્ય છે તે અપેક્ષાએ તેને ‘સર્વગત’ કહેવાય છે. આવું સર્વગતપણું તે
આત્માનો એક ધર્મ છે.
પરિપૂર્ણ વિકાસ થઈ જતાં તે સર્વને જાણે છે માટે સર્વગત છે, પણ ક્ષેત્રથી કાંઈ આત્મા સર્વગત નથી; ક્ષેત્રથી તો
અસંખ્યપ્રદેશી જ છે પણ સામર્થ્યથી અનંત છે. અહો!