: 32 : ātmadharma : 110
have paryāyanā kāraṇ–kārya kahīe chhīe:–
paryāyanān kāraṇ–kārya
(1) dravya (tathā) guṇ te paryāyanun kāraṇ chhe ane paryāy kārya chhe; kem ke dravya vinā paryāy hoy nahi,–
jem samudra vinā taraṅg hotān nathī tem. ā pramāṇe paryāyano ādhār dravya chhe, dravyamānthī ja pariṇati ūṭhe chhe.
(ālāpapaddhatimān) kahyun chhe ke:–
अनादिनिधने द्रव्ये स्वपर्यायाः प्रतिक्षणं।
उन्मज्जंति निमज्जंति जलकल्लोलवज्जले।। pr̥uṣhṭha.26.
artha:–(jaḷamān jaḷanā kallolonī samān anādinidhan dravyamān dravyanā nij paryāyo pratyek samayamān
utpanna thāy chhe tathā naṣhṭa thāy chhe.) ā pramāṇe paryāyanun kāraṇ dravya chhe.
(2) have guṇ te paryāyanun kāraṇ chhe e kahīe chhīe:–guṇono samudāy dravya chhe; guṇ vinā dravya na
hoy, ane dravya vinā paryāy na hoy.–e rīte guṇ te paryāyanun kāraṇ chhe. –ek to ā visheṣhaṇ (–prakār) chhe,
ane bījun guṇ vinā guṇapariṇati na hoy māṭe guṇ, paryāyanun kāraṇ chhe. guṇ paryāy (rūpe) pariṇame chhe tyāre
guṇapariṇati (evun) nām pāme chhe, māṭe guṇ kāraṇ chhe ane paryāy kārya chhe.
(3) paryāyanun kāraṇ paryāy ja chhe, guṇ vinā ja (arthāt guṇanī apekṣhā vagar ja) paryāyanī sattā
paryāyanun kāraṇ chhe; paryāyanun sūkṣhmatva paryāyanun kāraṇ chhe, paryāyanun vīrya paryāyanun kāraṇ chhe, paryāyanun pradeshatva
paryāyanun kāraṇ chhe. athavā,
(4) utpād–vyay kāraṇ chhe (ne paryāy kārya chhe). kem ke utpād–vyayavaḍe paryāy jāṇavāmān āve chhe māṭe
te paryāyanun kāraṇ chhe ane paryāy (tenun) kārya chhe.
e pramāṇe kārya–kāraṇanā bhed chhe. vastuno sarvaras sarva svakāraṇ kārya ja chhe. kāraṇ kārya jāṇyā teṇe sarva
jāṇyun. ā paramātmāne anant guṇo chhe, anant shakti chhe, anant guṇonā anantānant paryāyo chhe, anant chetanā–
chihnamān anant, anantānat saptamabhaṅg sadhāy chhe. ā vagere prakāre vastuno anant mahimā chhe. te (mahimāne)
koī kyān sudhī kahe? māṭe jeo sant chhe teo svarūpanā anubhav (rūpī) amr̥utaras pīne amar thāo.
(chiddavilās pr̥u. 92–95)
(anusandhān pr̥uṣhṭha 30thī chālu)
niyam chhe ke hun goras nahi laun, te gorasane grahaṇ
karato nathī. māṭe tattva chhe te traṇe thaīne chhe. dūdh chhe te
gorasano paryāy chhe ane dahīn paṇ (gorasano) paryāy
chhe. ek paryāyamātrane grahaṇ karavāthī gorasanī siddhi
thatī nathī, goras sarva (ākhun) (temān) āvī jatun
nathī. tem ek utpādamān athavā vyayamān athavā
dhuravamān vastunī siddhi thatī nathī, (paṇ) vastu traṇe
vaḍe siddha chhe. jem koī pañcharaṅgī chitra chhe, (temānthī)
ek ja raṅgane grahavāthī chitranun grahaṇ thatun nathī; tem
utpād–vyay–dhurav e traṇemay vastu chhe, (utpādādi
koī) ek ja vaḍe tenun grahaṇ thatun nathī.
jo vastune dhurav ja māno to be doṣh lāge–* ek
to dhuravano ja nāsh thāy; utpād–vyay vagar (vastu)
arthakriyākārak na hoy ane arthakriyā vagar vastunī siddhi
na thāy– (vastumān) ṣhaṭguṇī vr̥uddhi–hāni na thāy; em
thatān (vastu) agurulaghu na rahe ne vastu halakī–bhāre
thaīne jaḍ thaī jāy, tethī chiddhuravatā na rahe. bījā e
doṣh–kṣhaṇavartī paryāy paṇ nitya thaī jāy, em thatān
adhurav paṇ dhurav thaī jāy.
vaḷī kevaḷ utpād ja mānīe to be doṣh
lāge–ek to utpādan kāraṇ–vyayano abhāv thāy,
vyayano abhāv thatān utpādano abhāv thāy. bījo
doṣh e–jo asatno utpād thāy to ākāshanā
phūlanī paṇ utpatti dekhāy paṇ e kalpanā jūṭhī chhe.
kevaḷ vyay ja mānavāmān āve to be doṣh
lāge–ek to vināshanun (vyayanun) kāraṇ je utpād
teno abhāv thāy, em thatān vināsh paṇ hoy nahi;
kāraṇ vagar kārya hoy nahi; bījo e doṣh–satno
uchchhed thaī jāy; ane satno uchchhed thatān gnānādi
chetanāno nāsh thaī jāy.
māṭe (utpād–vyay–dhurav e) trilakṣhaṇarūp
vastu chhe. 1
(–chiddavilās pr̥u: 35 thī 38)
* juo, pravachanasār gā.100 ṭīkā 1. juo, pravachanasār gā. 100 ṭīkā.